Author: Tamim Mobayed

  • الخُلودْ في الأرضْ؟ حَركَةْ ما بعدْ الإِنسْانِيةْ مِنْ منظورْ إِسلامي.

    الخُلودْ في الأرضْ؟ حَركَةْ ما بعدْ الإِنسْانِيةْ مِنْ منظورْ إِسلامي.

    المقدمة

    في عام 1965 قدم أحد العلماء وهو يُدعى جوردون مور تنبؤاً دقيقاً نسبياً حول عدد الترانزستورات الموجودة داخل دائرة مدمجة ذات كثافة عالية، وهو ما سيؤدي إلى كونه إظهار دقيق للتغير التكنولوجي بأكله. لقد تنبأ مور بأن عدد الترانزستورات داخل مثل هذه الدائرة سوف يتضاعف كل عام. [1] اتضح أن هذا النمو المتضاعف إنما هو تصور لما هو أكثر من مجرد كمية الترانزستورات داخل الدوائر الكهربائية. فالحقيقة المسلم بها الآن هي أن الاكتشافات العلمية والتطورات التكنولوجية المتلاحقة تنمو بشكل متضاعف وتظهر بشكل متسارع.

    لقد أدى هذا النمو إلى تخطي كل الحدود بسرعة غير مسبوقة. حيث يقول الكاتب وعالم المستقبليات آرثر س. كلارك (ت. 2008) في تعليق شهير له بأن ” أي تكنولوجيا متقدمة بالقدر الكافي لا يمكن تمييزها عن السحر.”[2] في الحقيقية إننا على وشك مشاهدة تداخل تكنولوجيا النانو والتي كان قبل عقود قليلة فقط ضرب من الخيال العلمي. إن مصطلح ما بعد الإنسانية هو مصطلح قام بصياغته عالم الأحياء البريطاني  جوليان هاكسلي (ت.1975)[3] شقيق الروائي والفيلسوف الشهير ألدوس هاكسلي (ت.1963) وهذا المصطلح يُشير الآن إلى عملية تحسين نوعية وطول الحياة البشرية من خلال تدخلات تكنولوجية حيوية، تتضمن على سبيل المثال لا الحصر علم السيبرنطيقا والعلاجات الدوائية والجينية؟ فبينما يجعل علماء ما بعد الإنسانية ذلك علامة لبداية فصل قد يكون هو الأعظم في التاريخ البشري، فإن المعارضين لحركة ما بعد الإنسانية يحذرون بأنه ليس كل ما يلمع يعتبر ذهباً.

    بعض العلماء من الإسلاميين وغير الإسلاميين يرون أن الترويج لما بعد الإنسانية يُمثل أحد أكبر التحديات التي جلبتها الحداثة للإنسانية. فاستخدام الاكتشافات العلمية من أجل تغيير البشرية على المستوى الأساسي كما تقترح حركة ما بعد الإنسانية يطرح أسئلة مهمة تتعلق بالجانب الديني والفلسفي وعلم الأحياء وعلم النفس وبالطبع بالجانب الأخلاقي. أما ما يُعتبر مثيراً ولربما يُرى على أنه يُحدد معالم النقاش هو أحد النقاط الأساسية المأخوذة من قصة آدم المذكورة في القرآن. حيث تسرد إغواء الشيطان لآدم من خلال وعده بأنه إذا أكل من هذه الشجرة سيكون من الخالدين (الآية 20 من سورة البقرة)؛ والخلود هو أهم المواضيع الموضوعة في جدل أعمال حركة ما بعد الإنسانية. هذا البحث هو محاولة للتصدي لبعض أهم القضايا المطروحة من قبل حركة ما بعد الإنسانية والتي لابد أن يتعرض لها المسلمون. الموضوع الرئيسي هو: ما هي التحديات تنشأ من محاولة التوفيق بين الإسلام وحركة ما بعد الإنسانية؟

    مقدمة عن حركة ما بعد الإنسانية

    نبذة تاريخية عن حركة ما بعد الإنسانية

    يُقدم الفيلسوف السويدي نيك بوستروم دراسة تاريخية مستفيضة عن فكر حركة ما بعد الإنسانية في بحثه الذي كتبه تحت عنوان ” تاريخ فكر حركة ما بعد الإنسانية.”[4] والمبحث التالي يلخص ويناقش بعض الشخصيات الرئيسية التي أرجع إليهم – كما فعل غيره من العلماء- أصل فكر بعد الإنسانية وتطوره. إن ملحمة جلجامش الأكدية غالباً ما يُستشهد بها على أنها أول الأعمال الأدبية الناجية والتي تحتوي على ما قد يطلق عليه أول رواية مكتوبة لشخص يسعى إلى تدخل مؤيد لما بعد الإنسانية وهو بطل الرواية ملك مدينة أوروك الذي ظل يبحث عن الخلود.[5]  كما أنه غالباً ما يُستشهد بالبحث عن الخلود باعتباره واحد من غايات حركة ما بعد الإنسانية.[6] من المؤكد أن هذا الملك كان يسعى إلى تدخل سحري بدلاً من تدخل له أصل أو سبب علمي والأخير هو الأساس بالنسبة لحركة ما بعد الإنسانية. ومع ذلك فإن البعض قد يرى هذا التعليل الذي يتعلق بالوسيلة، وهو ما أخذ به أنصار حركة ما بعد الإنسانية، لا يُعتبر شكلاً شاملاً للسبب،[7] وهو ما أوضحه لاحقاً. نجد أيضاً في الأساطير الإغريقية بوادر لحركة ما بعد الإنسانية. فضلاً عن قصة بروميثيوس الذي أغضب الآلهة عندما سرق منهم النار وأعطاها للبشر وبهذا حسن حياة البشر، بالإضافة إلى شخصية دايدالوس[8] وهو والد إيكاروس والذي وهب نفسه لإيجاد طرق تحسن من قدرات البشر ولكن بدون استعمال السحر فقد آثر بدلاً من ذلك استعمال الحلول التي تعتمد على الهندسة. أما وفاة إيكاروس فقد كانت إنذاراً لألفية جعلت لدى البشر رغبة غاية في الطموح فيما يتعلق بذلك.

    بينما قد نجد أصولاً للتفكير المتوافق مع حركة ما بعد العلمانية في النصوص البشرية القديمة، فإن عصر التنوير الأوروبي هو الذي يُعزى إليه الفضل في فتح الطريق أمام بداية فلسفة ما بعد الإنسانية.[9] حيث جلب التنوير الأوروبي معه عددا من الثورات الفكرية التي غيرت مجرى التاريخ البشري. فقد كان لحركة التنوير تأثير على ثلاث فروع من المعرفة تحديداً – العلوم والسياسة والفلسفة – مما أدى إلى حدث ثورة في أسلوب دراسة هذه العلوم والاستفادة منها.[10] كما أن ظهور الحركة العلمانية على حساب سلطة الكنيسة الأوروبية أدى إلى اختلاف جوهري في طريقة وضع القواعد الأخلاقية وطريقة تطبيقها. فتغير نظرية مركزية الأرض للنظام الشمسي إلى نظرية مركزية الشمس يُمثل وحده مدى التحولات الفكرية الهائلة التي حدثت في أوروبا إبان هذه الحقبة، حيث تغيير الكون وطريقة إدراك البشر له بشكل جوهري.[11]

    لقد جلبت الثورة العلمية في ذلك الوقت معها أملاً – بالطبع بين العديد من الطبقات العليا في المجتمع – بأنه يمكن بناء عالم أفضل على قاعدة من العلم والعقل. يصف أحد الشخصيات البارزة في هذا العصر وهو الفيلسوف فرانسيس بيكون المدينة الفاضلة في روايته أطلانتس الجديدة فيقول: ” هنا حيث انتهت معاناة البشرية من خلال تطور، وبالتأكيد كمال، المعرفة العلمية وتطبيقاتها التقنية.”[12] وهذا يعكس التفاؤل الذي شعر به الكثيرون في ذلك الوقت فيما يتعلق بالعلوم واحتمالاتها نحو الرقي بالحياة البشرية.

    لعل هذا التفاؤل المطلق يمكن أن نتفهمه عندما نتذكر أن ذلك كان قبل ظهور تلك الاختراعات الوحشية والمدمرة مثل القنابل النووية والحرب الجرثومية وأقلها درامية وإن كانت سامة مثل اكتشاف المواد المسرطنة. إن الحقيقة أن تلك العلوم وتطبيقاتها من الممكن أن تكون مسببات الخراب وأساساً لإعادة التفكير في التفاؤل باحتمالاتها المستقبلية. هذا النزاع حول الاحتمالية ينعكس على الانقسام الحاصل بين العلماء والفلاسفة فيما يتعلق بحركة ما بعد الإنسانية وبعض التطبيقات الحديثة الأخرى.

    فيما يتعلق بالدفاع عن التفاؤل لابد أن نلاحظ أن التكنولوجيا والعلوم ليست هي ذاتها التي جعلت تلك الأفكار تظهر على الساحة بل إن فكرة خضوع الإنسان لحكم المعرفة هي التي أدت إلى ذلك، حيث جعل العقلانيون المعرفة هي “العقل الخالص” وجعلها التجريبيون هي العلوم.[13] بعد تساقط الدوغمائية الدينية التي جعلت أوروبا تغوص في مستنقع من الحروب والقمع وإهمال العلوم المادية فكان التنوير عصراً للأمل الفكري. حيث آمن الفلاسفة السياسيون في هذا العصر أمثال بنجامين فرانكلين (ت. 1790) وويليام جودوين (ت.1836) أن عدم المساواة والظلم وكذلك المرض (وربما يضاف إليهم الموت يوماً ما) يمكن القضاء عليه بواسطة التقدم العلمي.[14] ولذلك كان يُنظر إلى العلوم على أنها امتداد للعقل وأنها واحدة من أبرز مدارسه الفكرية وتطبيقاته.

    ومع ظهور كتاب أصل الأنواع في 1859 لتشارلز دارون (ت.1882) والذي كان له تأثير مُدوٍ بدى أن ما بعد الإنسانية غاية يمكن الوصول إليها أكثر من أي وقت مضى. طبقاً لهذه النظرية فإن البشر الحاليين يمثلون مجرد مرحلة واحدة في عملية التطور. لذلك من الذي يقول بأننا وصلنا إلى نهاية هذه العملية؟ بالنسبة لأولئك الذين يؤمنون بنظرية داروين، فإن الفكرة القائلة بأننا لن نتطور بعد الآن تبدو أقل مصداقية أو احتمالا من فكرة أننا سنواصل التطور. في عام 1923، نشر العالم البريطاني جون بوردون ساندرسون هالدين (ت. 1964) مقال ديدالوس؛ أو “العلوم والمستقبل”، والذي قدم نظرة متفائلة بشأن الفوائد التي ستأتي جنبا إلى جنب مع إتقان العلوم بشكل عام، وعلم الوراثة على وجه الخصوص.[15] بشكل ملحوظ، اقترح هالدين أن العديد من التطورات العلمية الجديدة ينظر إليها في البداية على أنها تجديف، بل وحتى من الرجس وتم رفضها في البداية من قبل التيار الرئيسي من الناس بسبب ان الاختلافات الهائلة التي تقدمها تعتبر غير طبيعية. ويبدو أن هالدين توقع بعض القضايا الهامة التي قد تنشأ في هذه المناقشة؛ والمناقشة بالتأكيد نشأت بما ان مقاله أصبح الأكثر مبيعا.[16] أدلى كُتاب اخرون بدلوهم ايضا، وقدموا توقعات أقل تفاؤلا في حالة برتراند راسل (ت. 1970) إيكاروس: مستقبل العلوم [17] والدوس هكسلي في عالم جديد شجاع.[18] وقد وضع هذا الأخير رؤية مظلمة لمستقبل ديستوبي فيه الإرادة الحرة والدافع البشري والحرية معاقين بشدة بواسطة التكنولوجيا الحيوية والممارسات النفسية القمعية فضلا عن الانغماس في الجنس والمخدرات. وفي حين أن رواية 1948 لجورج أورويل (ت.1950) [19] لم تصف صراحة التكنولوجيا الحيوية كأداة للقمع، إلا أنها قدمت حالة مخيفة حول إمكانية إساءة استخدام العلم والتكنولوجيا لاستعباد “الجماهير”.

    جوليان هكسلي العالم الاحيائي شقيق الدوس هكسلي، هو الذي سيذهب ليصوغ مصطلح ما بعد الإنسانية في عام 1927، ويكتب في نصه الدين بدون وحي:

    يمكن للجنس البشري، إذا رغب في ذلك، أن يسموا على نفسه – وليس فقط بشكل متقطع – فرد هنا بطريقة وفرد هناك بطريقة أخرى – ولكن في مجملها كبشرية.

    نحن بحاجة إلى اسم لهذا الاعتقاد الجديد. ربما “ما بعد الإنسانية”: الانسان يبقي انسان، ولكن يسموا على نفسه، من خلال تحقيق إمكانيات جديدة لطبيعته الإنسانية.[20]

    شهد القرن الماضي التطور الهائل للعلوم والتكنولوجيا، تماشيا مع قانون مور. وقد بدأت ما بعد الإنسانية في شكل علوم تطبيقية على نطاق ضيق، في امثال نطاق الصيدلة، في حين أن التغييرات الأساسية في كياننا لا تزال معلقة لأسباب تشريعية. ما بعد الانسانية بالفعل بيننا، ومع كون النظرية يحتج لصالحها داخل الأوساط الأكاديمية، في حين أن الممارسة موجودة بالفعل داخل العالم الدوائي، عن طريق “العقاقير المصممة”. ويبدو أن هذا قد يكون مجرد بداية موجة جديدة من الممارسات ما بعد الانسانية؛ غالبا نحن جميعا سنتأثر بها، بطريقة أو بأخرى.

    مقدمة عن نظرية ما بعد الإنسانية

    لا يزال بوستروم واحدا من أكثر أنصار ما بعد الإنسانية صراحة بين الفلاسفة. وهو يجادل للرأي القائل بأن ما بعد الإنسانية يمكن أن تؤدي إلى تحسين لجنسنا، مما يسمح لنا بالتطور في نهاية المطاف لما بعد الإنسانية. وتشمل فوائد ما بعد الإنسانية “امتداد نهائي للصحة البشرية، والقضاء على المرض، والقضاء على المعاناة غير الضرورية، وزيادة القدرات الفكرية والجسدية والعاطفية للبشر.”[21] وطبقا لبوستروم، فإن ما بعد الانسانيين سيقومون باستخدام “الطب … التصاميم المؤسسية الاقتصادية والاجتماعية، والتنمية الثقافية، والمهارات والتقنيات النفسية”.[22] رؤية الطبيعة على أنها “عمل جار، بداية نصف خبزه” [23] وأن الإنسانية يجب أن يجري عليها التحسين يبرز مدى اختلاف نظرة ما بعد الإنسانيين عن النظرة الإسلامية، مع قول الله تعالي ” لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ” (القران سورة التين آية 4). في حين أنه من غير الصحيح تفسير هذه الآية على أنها تأليب الإسلام ضد تقدم الجنس البشري، فإنها بالتأكيد مؤشرا على مدى اختلاف وجهتي النظر من حيث كيف ينظرون إلى الخلق وحالة الإنسان. في القرآن الكريم آيات تسلط الضوء على أن الله قد خفف بعض جوانب حياتنا من خلال السماح لنا بتسخير الطبيعة: ” وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا ۗ لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ”..” وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إلى بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ ۚ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ” (القران سوره النحل آيات 5،7). تحسين الحياة عن طريق تسخير واكتساب سيطرة محدودة على الطبيعة، لا يتعارض بشكل أساسي مع النظرة الإسلامية. ومع ذلك، هناك بعض المسافة بين السيطرة على الماشية وتغيير الركائز الأساسية للبشر أنفسهم.

    القيود البشرية

    ويرى أنصار ما بعد الإنسانية أن الجسم والعقل البشريين يحدان من قدراتنا الكاملة. وبناء على ذلك، يقترحون مجموعة من المجالات التي يمكن أن تستفيد من الممارسات ما بعد الإنسانية من حيث توسيع ما هو ممكن للبشر. يقترح بوستروم أن اوضاعنا المحتملة محدودة بسبب منظورنا الإنساني: “نحن البشر قد تفتقر إلى القدرة على تشكيل فهم بديهي واقعي لما سيكون عليه أن يكون الإنسان المعزز بشكل جذري”. [24] ويزعم انه على مستوي ما يبدو أننا قد قبلنا قيودا دون التشكيك في ضرورتها. وعلاوة على ذلك، يقترح أنصار ما بعد الإنسانية مثل بوستروم على أنه في حين أننا قد يكون لدينا فكرة عما تبدو عليه ما بعد الانسانية، نحن ساذجون بشكل لا يصدق في محاولة تقدير ما قد يبدو عليه تطور ما بعد الإنسانية، مع كون تطور ما بعد الإنسانية هو الحد وراء ما بعد الانسانية.

    كثيرا ما تُقلص نظرية ما بعد الانسانية إلى فكرة العيش إلى الأبد. في حين أن الاهتمام بزيادة العمر هو محور تركيز العديد من أنصار ما بعد الانسانية، بوستروم يفصل هذا الهدف باعتباره أكثر من مجرد الرغبة في العيش لفترة أطول. ويزعم أن حياة أطول ستشمل مستويات أعلى من النضج والنمو، مما يؤدي إلى مجتمع أكثر إثراء. والأمثلة التي يستخدمها لتوضيح ذلك هي بيتهوفن وجوته، الذيَن يعتبران اثنين من أعظم هدايا أوروبا الغربية للعالم من الناحية الثقافية: ما قد تكون رؤيتهم، وكيف قد تبدو أعمالهم، إذا كانوا معنا اليوم، بعد أن عاشوا لمئات السنين.

    وبعيدا عن الاهتمامات المتعلقة بالعمر، فقد ركز أنصار ما بعد الانسانية على تحسين القدرات الفكرية البشرية. ويعتقد بوستروم أن ما بعد إنسانية فعالة يمكن أن تؤدي إلى تحسن في جميع قدراتنا المعرفية، بما في ذلك الذاكرة والانتباه، ومهارات حل المشاكل. ومن المثير للاهتمام، أنه يعتقد أيضا أننا قد نكون قادرين على التفكير بشكل أكثر فعالية من الناحية الفلسفية والعلمية. ويكتب: “من الممكن أن فشل البحث الفلسفي للوصول إلى إجابات متينة ومقبولة بشكل عام للعديد من الأسئلة الفلسفية التقليدية الكبيرة يمكن أن يكون راجعا إلى حقيقة أننا لسنا اذكياء بما فيه الكفاية لنكون ناجحين في هذا النوع من التحري. “[25] كما يذكر الكهف الأفلاطوني،[26] وكيف يوحي بأننا قد نكون محدودين بواسطة قدراتنا المعرفية الحالية.

    باستحضار صور من الكتب الهزلية للأبطال الخارقين، يعتقد بوستروم أيضا في إمكانية ما بعد الإنسانية ان تؤدي إلى زيادة القدرات الحسية. لعلنا نأخذ بعض القدرات الحسية من الحيوانات، مثل التوجيه المغناطيسي، وبصر أكثر حدة، وحاسة شم أكثر فعالية، أو أجهزة الاستشعار للكهرباء والاهتزاز. ويشير أيضا إلى إمكانية زيادة مستويات الحساسية والاستجابة الجنسية. كما يجادل بوستروم لصالح الإمكانيات النفسية لما بعد الانسانية، ويتحدث عن استحضار “بهجة دائمة” وزيادة الرفاهية، قائلاً إننا تحت رحمة طبيعتنا الجينية عندما يتعلق الأمر بهذه الأمور. وعلاوة على ذلك، يعتقد بوستروم أن ما بعد الإنسانية قد تسمح لنا بتحديد إرادتنا الذاتية وطابعنا، حتى تكون مهام مثل الإقلاع عن التدخين أسهل. مما يٌمكِنا من تعديل شخصيتنا بطريقه أكثر سهولة بحيث تكون “مطابقة لمُثُلِنا”.[27]

    ما بعد الإنسانية التطبيقية

    النهج العلمية التي يمكن تطبيقها على الممارسات ما بعد الانسانية، مثل تكنولوجيا النانو، علم التحكم الآلي، علم الصيدلة، والعلاج الجيني، كلها بالفعل قيد التطوير والتطبيق، وإن لم تكن دائما في خدمة الأهداف ما بعد الانسانية.

    تقنية النانو، وهو المصطلح المستخدم لوصف التكنولوجيات المتقدمة على مستوى ذري أو جزئي أو جزيئي (من 1 إلى 100 نانومتر) وهو في حيز الاستخدام في مجالات مثل الهندسة الحيوية، والفيزياء الحيوية، والكيمياء الحيوية. [28]عند استخدام هذه التقنية في خدمة ما بعد الإنسانية، تقدم تقنية النانو الكثير الي المجال، بدءا من المغروسات المجهرية التي تراقب وظائفنا الجسدية، إلى أدوات التشخيص الضئيلة التي تدخل الجسم وتستخدم في تشخيص المرض بشكل أكثر فعالية.

    علم التحكم الآلي هو مصطلح يستخدم لوصف دراسة وظائف التحكم البشري، مع إيلاء اهتمام خاص للطرق التي يمكن بها استخدام الأنظمة الاصطناعية لتحسينها أو حتى استبدالها. وفقا لذلك، ركز علم التحكم الآلي على سد الفجوات بين العمليات البيولوجية البشرية والأدوات التكنولوجية. المهندس البريطاني كيفن وارويك قد اختبر على نطاق واسع مختلف الأدوات السيبرنطيقية على نفسه، وزرع واجهات كمبيوتر تحت جلده وذلك ليسمح لنفسه بالسيطرة على الأجهزة الكهربائية عن بعد.

    النهج الصيدلانية الما بعد الإنسانية منتشرة بالفعل، وربما يرجع ذلك إلى تخفيف حده المواقف المتخذة تجاه الأدوية ذات التأثير النفسي، والتي تستخدم منذ فترة طويلة لعلاج المرض النفسي. الصيدلانية الما بعد الإنسانية تنطوي على تحسين جانب من جوانب الأداء المعرفي لدينا باستخدام مادة دوائية. والأهم من ذلك أن هذا ينطوي على تحسين شيء ليس مريضا تشخيصيا. ومن الأمثلة البارزة على ذلك استخدام مودافينيل، وهو ما يسمى ب “العقار الذكي” الذي يزداد استخدامه في كثير من البلدان.[29] ويقال إنه يعزز اليقظة والذاكرة ووضوح التفكير، مما يجعلها شعبية بشكل خاص بين الطلاب الذين يواجهون امتحانات وواجبات متعددة.

    العلاج الجيني ينطوي على عملية استبدال الجينات الخاطئة أو المريضة بجينات أكثر صحة. إن ما بعد الانسانية تري هذه العمليات تتجاوز معالجة الجينات الخاطئة، ولكنها تستخدم أيضا في “تحسين” مجموعة سليمة من الجينات، مما يسمح باختيار الخصائص المطلوبة. مصطلح “الأطفال المصممين” دخل الآن الوعي العام، مما يعكس انتشار هذه الفكرة التي كانت بعيده ذات مره. في حين أن القوانين التي لا تزال قائمة تقيد العلاجات الجينية لغير البشر، شهد العقدين الماضيين استخدامها “لتحسين” أنواع معينة من النباتات. بتطبيقها على البشر، هذا يمكن أن يؤدي افتراضيا الي تطوير النسل الذي يمكن أن يقفز أعلى، ويتذكر أفضل، وينمو أطول، وهلم جرا.

    هذه التطويرات في مراحل مختلفة، ولكنها جميعا في وقت مبكر نسبيا من دورات حياتها. والوتيرة التي تتحرك بها التكنولوجيا قدما تدفع الي توقع استخدام أوسع نطاقا لها في المستقبل القريب. كما رأينا مع التطورات العلمية الأخرى، يمكن ان نكون على بعد أقل من عام واحد عن كون أي واحد من هذه الممارسات ليست فقط على نطاق واسع، ولكن الطبيعي. إن تناول هذه المسألة أمر بالغ الأهمية بالنسبة للعالم الإسلامي. فالفشل في تلبية الطلب على الإجابات أو تقديم أجوبة في الوقت المناسب، قد يؤدي إلى زيادة الوقيعة بين الفقهاء والأشخاص العاديين.

    النظام الديني لأنصار ما بعد الإنسانية

    في حين المؤمنين بما بعد الإنسانية ليسوا جميعاً ملحدين (بدلاله وجود جمعية المسيحيين ما بعد الانسانيين)، فإن الغالبية تبدو كذلك، مع كون دراسة واحدة تفيد أن أكثر من 75٪ من المؤمنين بما بعد الانسانية يعرفون أنفسهم بذلك.[30] لتعود بنا الى حركة التنوير التي يمكننا أن نرى في داخلها كل جذور الحركات ما بعد الإنسانية المعاصرة، بالإضافة الي ذلك انتشار الإلحاد، وبالتأكيد انتشار العلمانية. ومع ذلك، فإن البحث عن كثب في المواضيع الواردة في هذا الفرع من العلوم، وكذلك اللغة المستخدمة فيه، يشير إلى أنه يمكن ان يقوم ادعاء ان ما بعد الإنسانية هي في الواقع مشابهة لحركة دينية.

    الأكاديمي ستيفن غولدبرغ (ت. 2010) هو واحد من العديد من العلماء الذين جادلوا بأن الحركة ما بعد الإنسانية قد ينظر إليها على أنها دينية. وإذا نظرنا إلى المسألة من زاوية حظر دستور الولايات المتحدة مطالبة الطلاب في مدرسة عامة بأن يأخذوا درسا لدين معين، يسأل غولدبرغ: “هل تتناول ما بعد الإنسانية الأسئلة الأساسية والنهائية؟” و “هل ما بعد الإنسانية شاملة؟ “، ويقترح أن الجواب على هذين السؤالين هو الإيجاب. في حين يكمل قائلا إنها لا تقترن بطقوس رسمية أو هيكل لكن يبدو أن هناك ما يكفي من الأدلة لطرح قضية أن ما بعد الانسانية هي أقرب إلى الدين، وخلص إلى أنه سيكون من غير الشريف أن يُدعي أن “تعاليم ما بعد الانسانية هي مجرد مناهج دراسية لدورة كيمياء أو دراسة استقصائية عن الفلسفة الغربية “. [31] بهذه النقطة، سلط غولدبرغ الضوء على فكرة أنه في حين أن العلم يمكن اعتباره فرع محايد من المعرفة، ما بعد الإنسانية تحتوي بداخلها رؤية لكيف يجب على الإنسان أن يكون وهذا يجعلها أقرب إلى الدين من فرع العلم.

    بيث سينغلر، من معهد فاراداي للعلوم والدين، هي أكاديمية أخرى كتبت عن أوجه التشابه بين النظرتين الدينية وما بعد الإنسانية، مشيرة إلى بعض القواسم المشتركة مثل وجود “مخلوق شبه إلهي صاحب معرفة لانهائية … هروب من البدن وهذا العالم المحدود (رفع عقولنا). لحظة التجلي أو “نهاية الأيام” … الأنبياء (حتى لو كانوا يعملون لدى جوجل) “، وخلصت إلى أن” الأفكار الدينية، بوعي أو بدون وعي، تعمل في روايات أولئك الذين يناقشون ويخططون ويأملون الي مستقبل يُشَكَل من قبل الذكاء الاصطناعي “.[32] وثمة تشابه آخر يمكن ذكره هو هدف ما بعد الإنسانية وكذلك العديد من الأديان وبالتأكيد الاديان الإبراهيمية، في الوصول إلى اليوتوبيا، مع محاولة الأولى لتحقيق هذا على الأرض، في حين أن الأخيرة تهدف اليه في الحياة القادمة.

    تكتسب هذه الأفكار أهمية خاصة في تسليط الضوء على حقيقة أن ما بعد الإنسانية ليست كما هو مزعوم من قبل العديد من أتباعها – حركة بعيدا عن التفكير الديني. رؤيتها باعتبارها نظرة دينية بديلة يسمح لنا بمقارنتها مع وجهات النظر العالمية الأخرى. ما تبقى من هذه الورقة يقارن بين النظرات ما بعد الإنسانية والإسلامية.

    تحليل إسلامي لما بعد الإنسانية

    على الرغم مما يقوله البعض، ولا سيما الملحدون الجدد، فإن الإسلام ليس بأي حال دينا يعارض العلم.[33] بغض النظر عن تاريخ الإسلام الفكري، الذي يفتخر بالعديد من رواد العلم، فضلا عن أمثلة معاصرة للعلماء المسلمين، يمكن للمرء أن يجد مباشرة في القرآن وصايا للسعي الي المعرفة: ” أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ ۗ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ” (القران 39:9). ومع ذلك، تعتبر مهنة العلماء المسلمين امتدادا لمعتقدات العالم أو العالمة، وعلى هذا النحو، ستحكمها مبادئ معينة. الوعي بالله يجب ان يحيط بهم، والتقوى ستجعلهم يطرحون أسئلة جوهرية حول ما يقومون به، وما يأملون تحقيقه، وما هي آثار أبحاثهم، وما إذا كان سيعود بالنفع على إخوانهـم من بني البشر في نهاية المطاف أم لا.

    في حين أن العالم المسلم والعلماني سوف يشير كل منهم إلى قِيمِهِ الأخلاقية، وهذه القيم يمكن أن تتباعد وحتى تناقض بعضها البعض. وربما هذا أمر غير مفاجئ لأن المسلمين يستمدون قيمهم الأخلاقية من الوحي. ومع ذلك، فإنه لا تختلف وجهتي النظر على الأخلاق فقط. تستمد النظرة الإسلامية من الوحي الذي يحتوي على رواية تصف الغرض من الحياة، وتوضح أيضا المعنى وراء القيود البشرية. وبما أن المؤمنون بما بعد الإنسانية لا يستخدمون القرآن كنقطة مرجعية، فمن الطبيعي أن ينظروا إلى العالم بطريقة شديدة الاختلاف.

    من ثم فليس من المستغرب أن نجد العالم المسلم يختلف في عدة جوانب رئيسية عن العالم العلماني عندما يتعلق الأمر بما بعد الإنسانية. تمثل الحركة ما بعد الإنسانية أكثر محاولات البشرية تفصيلا لخلق واقع جديد لكوننا. فمن المناسب أن مثل هذا التغيير الضخم يمكن ان يكون في بعض المناطق على خلاف مع أولئك الذين يؤمنون بالخالق الراعي.

    أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ.

    من أهم الآيات القرآنية ذات الصلة بهذه المناقشة موجودة في سورة الرحمن، “وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ (7) أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ (8) وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ (9)” (القران 55: 7-9).

    لئن كانت هذه الآيات تفهم تقليديا أنها تشير إلى توازن العدالة (الجلالين، ابن كثير، مودودي)، فقد مد بعض الكتاب المعاصرين تطبيق هذه الآيات إلى التوازن في الطبيعة وقوانينها.[34] [35] بطبيعة الحال، فإن المعنيين لا يضاد أحدهما الآخر، بل يمكن اعتبارهما متكاملين. هذه الآية ذات صلة خاصة بما بعد الإنسانية عندما يتعلق الأمر بالتدخلات الجينية، من خلال هذه التدخلات قد نفكك بشكل لا يمكن إصلاحه توازن دقيق موجود في الطبيعة.   لا يسعنا ببساطة أن نرفض هذا الخطاب باعتباره أسلوب ترهيب من المتحفظين بيولوجيا لأن آثار الخلل الذي يخلقه البشر في كل مكان حولنا، من الاحتباس الحراري، وانقراض الأنواع الحيوانية بمعدل لم يسبق له مثيل، وتقلص الموارد الطبيعية. وبينما نولي اهتماما كبيرا للوقود الأحفوري، نسمع الآن المزيد والمزيد عن ندرة وشيكة للموارد الأكثر أهمية مثل المياه، وربما الهواء النقي بعد فتره غير قصيرة من الآن. والعديد من هذه الأزمات النامية قد بدأت على مستوى ما من خلال تحقيقات علمية لم ينظر فيها العلماء على نحو كاف الي جميع العواقب. تقدمت هذه التحقيقات قدما قبل أن يمكن فهم الصورة الكاملة، وبحلول الوقت الذي تم فيه اكتشاف الأخطار، كان قد حدث الكثير من الضرر.” وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ (11) أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَكِنْ لَا يَشْعُرُونَ (12)”. (القران 2: 11-12). التلاعب بالجينات البشرية هو خطوة هائلة إلى شيء قد لا يكون مفهوم تماما. ويمكن أن تؤدي الأخطاء في هذا المستوى إلى تداعيات كارثية. ولعل ما هو أكثر إثارة للاهتمام في هذه الآيات هو الامر ” وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ”. وتشير هذه الآية إلى أن البشر سيصلون إلى مرحلة حيث يمكن أن يخلوا بالتوازن؛ يبدو أننا بالتأكيد في خضم هذه المرحلة.

    بالتفكير مليا في فكرة انتهاك التوازن، يمكن تحديد موضوعين رئيسيين على أنهما ذوي صلة. واحد منهم يتعلق بالآثار السيئة لانتهاك التوازن. الكائنات المعدلة وراثيا (ك م و) المستخدمة كأغذية تصبح الآن أكثر شيوعا. تستند عمليات الكائنات المعدلة وراثيا على بعض المبادئ نفسها من الفكر الما بعد الإنساني، مثل الحاجة إلى تحسين الخلق عن طريق التدخل الجيني. في حين أن هذا الموضوع واسع جدا وعميق جدا ليتم تغطيته ضمن حدود هذه الورقة، النقطة التي يمكن اثباتها هي أن لجنة التحكيم لا تزال منعقدة على ما إذا كانت الأطعمة المعدلة وراثيا غير ضارة[36] أو سامة. وقد ربطت الدراسات الكائنات المعدلة وراثيا بمجموعة من الأمراض، بما في ذلك سموم الدم[37]، واضطرابات الغلوتين[38]، وسرطان الثدي[39]، واضطراب الانتباه وفرط الحركة في الأطفال[40]. سيكون من السابق لأوانه الخوض في تعديل البشر وراثيا، بينما لم نصل بعد إلى فهم آثار تعديل النباتات والحيوانات وراثيا. وعلى هذا المستوى، يمكن النظر إلى التحذير الموجود في القرآن على أنه ينبع من منظور يتعلق بحماية عالمنا وأنفسنا.

    ويمكن القول أيضا أن هذه الآيات القرآنية تتجاوز التحذير من الأضرار التي قد تأتي من انتهاك التوازن؛ ويمكن النظر إلى هذه الآيات على أنها دعوة للمسؤولية والتواضع الفكري. الفلسفة الما بعد انسانيه كلها قائمه على التطلع إلى براعه خارقة للعادة تأله الجنس البشري وتصل به إلى الهيمنة. انها تنطوي على عبادة أنفسنا المستقبلية. بالإضافة إلى ذلك، هناك افتراض غير منطقي كامن أن الكائن الحيوي المحدود يمكن أن يحقق غزو لا حدود له في فهم مسائل الكون وإخضاعها لارادتنا. يمكن للإنسانية أن تصل لأعالي القدرة على انتهاك التوازن، في حين تمتلك في الوقت نفسه الإرادة الحرة لتكون قادرة على اختيار القيام بذلك. الخيال الأوروبي ممتلأ بالشخصيات التي انتهكت هذا التوازن، من فيكتور فرانكنشتاين ومساعيه العلمية المريضة، ل إيكاروس ورغبته التي لا تشبع للمزيد. في القصة القرآنية لفرعون وهامان، نرى دافع مماثل لتحقيق التفوق والانخراط في تعظيم وتأليه النفس:” وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَكُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَيْرِي فَأَوْقِدْ لِي يَا هَامَانُ عَلَى الطِّينِ فَاجْعَلْ لِي صَرْحًا لَعَلِّي أَطَّلِعُ إِلَىٰ إِلَٰهِ مُوسَىٰ وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ مِنَ الْكَاذِبِينَ” (القران 28:38)

    قصة النبي موسى وفرعون هي واحدة من أكثر القصص المتكررة في القرآن الكريم. ويمكن النظر إلى الفرعون على أنه يمثل نموذجا من أسوأ أنواع الحكام، باستخدام سلطته لإلحاق البؤس بشعبه، والسلطة التمييزية والوهمية والسلطة المتعطشة النرجسية. وكان فرعون المذكور في القران قد انتهك بالفعل العديد من الحدود. لذلك، أمر موسى “اذْهَبْ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ”(القران 20:24).

    ويبدو أن هذا الانتهاك خاصة قد ولد من رغبته الوهمية للغزو على الإلهي ” فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَىٰ”        (القران79:24) وربما يرجع ذلك جزئيا إلى دوافع نرجسية. في هذا المعنى نحن نُعطى نظرة ثاقبة في قلب وعقل هذا الحاكم المستبد. حاول فرعون استخدام حرف عصره لكسب السلطة على ما يكمن أمامه، وكان المصريون القدماء بنائين عظماء. نحن نرى هنا اعتقادا كاذبا أنه من خلال حرفته، يعتقد فرعون أنه يمكن أن يغزو السماوات، ويفترض الألوهية لنفسه. إن مصير فرعون ضمن السرد الإسلامي معروف جيدا، ولا يزال بمثابة تحذير صارخ لأولئك الذين يسعون إلى وهم تأليه الذات.

    أعلن الفيلسوف الألماني فريدريك نيتشه – على شفاه بطله الشهير زاراثوسترا – أن البشر يجب أن يحتضنوا اكتفائهم الذاتي كونهم أوبير مينتش (الرجل الخارق)، معلنا وفاة الله.[41] ولكن هل إعلان الاستقلال من الله تمكين للإنسان أو تكبيل له بسعيه الوهمي للعظمة والفتح؟ يجتمع البشر معا على أساس التعاون المتبادل وملأ احتياجات بعضهم البعض، مما يضع قواعد السلوك الاجتماعي. ولعل أخطر الرجال في تاريخ البشرية هم الذين ظنوا أنهم لا يحتاجون إلى أحد.[42] إن القصة القرآنية لفرعون تقدم تذكير أساسي بهذا الدرس. آية أخرى من القرآن الكريم تقوم بمثابة تحذير أكثر مباشرة ضد المخاطر المحتملة من النزعة الما بعد إنسانية، مع إبليس قائلا: ” وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الْأَنْعَامِ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ ۚ….” وتكمل الآية قائله: ” وَمَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُبِينًا.”(القران 4:119).

    ها نحن قد تم تحذيرنا من تشويه طبيعة الخلق. هناك نقاش يجب ان يحدث هنا: هل تمثل النزعة ما بعد الإنسانية تشويه أم تعديل للخلق؟ بين المذاهب الإسلامية، فإن استخدام الإجراءات التصحيحية والأطراف الصناعية التي تستخدم لتصحيح العيوب يتم تشجيعها عموما، نظرا للرواية عن الصحابي الذي أمره النبي صلي الله عليه وسلم ان يحصل على أنف مصنوعة من الذهب بعد أن قطعت أنفه في المعركة.[43] وقد اباح علماء معاصرون الخضوع لجراحة العين التصحيحية بالليزر.[44] الفرق الرئيسي بين الإجراءات التصحيحية والإجراءات ما بعد الإنسانية قد يكمن في أهدافها؛ حيث تحاول العمليات الجراحية تصحيح شيء قد حدث خطأ (بسبب وجود شذوذ بيولوجي أو إصابة أو خلل أو مرض)، أما هدف الاجراء ما بعد الإنساني هو تحسين ما ينظر إليه على أنه خلق “نصف خبزه” عن طريق اعطائنا أكثر مما نولد به كبشر سواء كان ذلك حياة أطول أو تصورات حسية اكثر وهلم جرا. نقطة البداية عندهم هي أن حتى الإنسان الصحي محاصر ضمن حدود ما أعطي له، بينما الممارسات الما بعد إنسانية تعرض ان تمنح الانسان أكثر من ذلك. بالعودة إلى مثال الكائنات المعدلة وراثيا، يمكن للمرء أن يرى بسهولة اين يمكن أن يؤدي ذلك إلى الضرر بدلا من التطوير.

    التدخل العلمي بمقابلة جهاد النفس

    مفتاح رؤية الحركة ما بعد الإنسانية هو عملية تطوير البشرية عن طريق التدخل العلمي، سواء كان ذلك زيادة الذاكرة من خلال المؤثرات النفسانية أو تعديل الجينات من أجل القضاء على وجوه غير مرغوب فيها من بنية الشخص الجسدية أو النفسية. قد أثار الفيلسوف الألماني يورغن هابرماس العديد من الانتقادات لهذه التدخلات. فهو يعترض على إضفاء الطابع الالي على البشر ولديه مشكلة مع فرض رأي شخصي حول الكيفية التي ينبغي أن يكون بها البشر، وما ينجم عن ذلك من انتهاك للاستقلال الذاتي. كما رأى أنه إذا حاول المرء تحسين أو زيادة أحد جوانب إنسان ما، فمن الطبيعي أن يعاني آخر.[45]من المؤكد أن أفكار هابرماس حول انتهاك الاستقلال الذاتي وإضفاء الصفة الاليه على البشر سوف تجد بسهولة منزلا لها داخل الفكر الإسلامي. ويضع الإسلام تركيزا قويا على الاستقلال الذاتي:”        وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۚ وَإِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَىٰ حِمْلِهَا لَا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ ۗ إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ ۚ وَمَنْ تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِ ….”(القران 35:18). القران يذهب ابعد من ذلك “يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ وَاخْشَوْا يَوْمًا لَا يَجْزِي وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَيْئًا …” (القران 31:33). ويُعلم المسلمون أن يكونوا مسؤولين عن أفعالهم، وأن يحاسبوا أنفسهم، لأنهم سيتحملون وحدهم المسؤولية عما فعلوه امام الله.

     هذا المجال من التحقيق يسلط الضوء على أن التدخلات ما بعد الإنسانية قد تعمل ضد الإرادة الحرة. الإرادة الحرة هي مسؤولية تفتح الباب أمام الأفراد الذين يختارون الانخراط في سلوك يضر بأنفسهم، ومن حولهم، والمجتمع ككل. الإسلام بالتأكيد ليس ضد القضاء على الأفكار والسلوكيات غير المرغوب فيها؛ الانخراط في النضال من أجل القيام بذلك هو واحد من الجوانب الأساسية لكونك مسلما. لكنه يدعو الناس للقيام بذلك عن طريق النضال ضد النفس (الجهاد). وجود القدرة على القيام بالشر هو جزء لا يتجزأ من وجود إرادة حرة حقا. هذا لا ينظر إليه على أنه عيب في تصاميمنا، كما يطرح ما بعد الإنسانيين، بدلا من ذلك، ينظر الإسلام إلى هذا باعتباره جزءا لا يتجزأ من التصميم الإلهي.

    إن الاعتراف بنواقصنا البشرية قد يكون في الواقع متأصل في دوافعنا التحفيزية كبشر فنحن نعمل لأننا نحتاج إلى تحقيق الآمال والأهداف والتطلعات. تخيل العالم المثالي حيث البشر مستوفين من الناحية التكنولوجية بحيث أنهم لا يحتاجوا إلى التحرك أو بذل أي جهد على الإطلاق، أدمغتهم محفزه كهرو كيميائيا لتكون في حالة مستمرة من السعادة الناجمة عن الإندورفين، أجسادهم مجهزة تكنولوجيا حتى لا يكون لديها أي احتياج واعي لتناول الطعام أو إنتاج المخلفات. في مثل هذه الحالة سوف تجد حياتهم خالية تماما من القيمة أو الغرض، لماذا توجد على الإطلاق من دون أي هدف نهائي أو مسعي، لا عقبات للتغلب عليها، لا تطلعات لتحقيقها؟ هل هذه حقا نقطة نهاية مرغوبة للوجود البشري؟ الرجال الأخيرون لنيتشه، من دون تحدي، مسلوبي الطموح، قانعين في عالمهم الصغير، “لا يقهرون كما البرغوث”، يصدقون أنفسهم انهم قد وجدوا السعادة.[46] كلمات ليون كأسٌ لاذعة أكثر، “في لحظة انتصاره، الرجل البروميثان سيصبح بقرة محترمة”.[47]قادما من منظور نفسي، ميهالي كسيكسنتميهالي جعل مفهوم “التدفق” أكثر شعبيه. وتركز أطروحته على فكرة أن البشر هم في أسعد احوالهم عندما يكونون مغمورين في التحدي الذي هو ضمن مستوى كفاءتهم.[48] وبدون تحدي، لن يكون ذلك ممكنا أبدا. الأكثر طرافة من ذلك، انه من الشائع أن نسمع فرد يصف الشعور الهائل من المتعة والاهمية الناجمة عن التغلب على عقبة ما.

    يمكن وصف الموقف الإسلامي بأنه يرى أن الإنسان يولد في حالة جيدة (“لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ” القران 95:4)، الذي يُتحدى بعد ذلك بحقائق العالم والحالة الإنسانية؛ هذا هو النضال الذي يدفع ببعض البشرية إلى “السقوط” (“ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ” (القران 95:5). والالتزام بتوجيه الله، كما هو مبين في الوحي هو الذي يسمح للبشر بالنجاح: ” إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ” (القران 95:6) ” قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا (9) وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا (10)” (القران 91:9-10).

    هذا يضع نظرة العالم الإسلامي في صراع مع المدرسة ما بعد الإنسانية فيما يتعلق بما يشكل الطبيعة البشرية. طبيعة الإنسان وخلقه ليست “نصف خبزه” كما يكتب بوستروم؛ بدلا من ذلك، يتم خلق الإنسانية من مصدر إلهي مع غرض إلهي. ثم تقع المهمة على عاتق كل إنسان أن يكافح ويحافظ على خيره، من خلال النضال الداخلي (جهاد النفس)، بدلا من التدخل التكنولوجي الحيوي. إن هذا الكفاح متأصل في موضع الإنسانية الفريد المتمثل في امتلاك الإرادة الحرة، على العكس من أشكال الخلق الأخرى التي تعمل ضمن نطاق محدود مما يمكن أن نعرفه كخيار. ويرى المسلمون أن منحهم هذه الإرادة الحرة هو واحد من الأسرار الإلهية. رد الله على الملائكة، عندما سألوه لماذا سيخلق الجنس الذي يمكن أن يقع في الفساد ” إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ” (القران 2:30). عند قراءة هدف الحركة ما بعد الانسانية المتمثل في القضاء على العلل الإنسانية، مثل الاغتصاب والكذب والغش، عن طريق التدخل التكنولوجي البيولوجي أو التدخل الجيني، يجب أن نسأل كيف يمكن القيام بذلك مع الحفاظ على الإرادة الحرة. ومن الصعب أن نفكر في هذا بدون ان تجد نفسك تفكر في ديستوبيا هكسلي.

    القضاء على عدم المساواة

    يزعم بوستروم أن النزعة ما بعد الإنسانية يمكن أن تُستخدم للقضاء على عدم المساواة، مدرجا المساواة في الوصول إلى التكنولوجيا ما بعد الإنسانية على انها واحدة من الأهداف الهامة للحركة. ويأتي اهتمام المؤمنين بما بعد الإنسانية بالمسألة السابقة من المفهوم الموجود لدى الكثيرين ان هناك عدم مساواه حتمية مرتبطة بالتكنولوجيا الجديدة. لا يمكن للمرء فصل العلم عن السياق الذي يجري تطويرهُ فيه. ومن المرجح أن تتكرر التحيزات المتأصلة في النظرة العامة الحاكمة لمجتمع ما، حيث تطبع وتستنسخ في المعارف والممارسات التي يتم تطويرها داخل هذا المجتمع. يصف موسى فوربر في كتاباته عن الإسلام وتكنولوجيا النانو، عدم المساواة في الوصول إلى تكنولوجيا النانو بين الدول على أنها تؤدي إلى “تفرقة نانو”.[49] كما يذكر فوربر مخاوف بشأن الاتجاهات التي يأخذها هذا البحث. هذه النقطة بالذات شديده الصلة بهذا بالموضوع ونحن بالفعل نشهد آثار التحيزات التي تحدث في الاتجاه الذي يذهب اليه البحث داخل المجتمع الطبي؛ الأمراض الاستوائية التي تؤثر على أكثر من مليار شخص لا يُجري عليها البحث الكافي بسبب حقيقة أن غالبية المصابين فقراء. وهذا يجعل المرض غير مربح نسبيا للشركات الصيدلانية، وكذلك أقل إلحاحا بسبب المسافة النفسية بين أولئك الذين يتخذون القرارات الرئيسية داخل المجال وأولئك الذين يعانون من آثار المرض.[50]

    كتب ألدوس هكسلي ذات مرة: “العلم في حد ذاته محايد أخلاقيا؛ انما يصبح خيرا او شرا عند تطبيقه.”[51] ومن المرجح أن اللامساواة الموجودة داخل مجتمعاتنا اليوم طبيعي أن تمتد إلى أي تطورات علمية أو تكنولوجية جديدة. يبدو التنبؤ بأن التطويرات ما بعد الانسانية ستساعد في القضاء على عدم المساواة خاطئ تماما. إن مراقبة ما يجري حاليا في إطار الممارسات ما بعد الانسانية يكشف عن نمط واضح من كونها ملعب الأغنياء. الرموز البارزة مثل ايلون موسك غالبا ما يكونون مليونيرات ان لم يكونوا مليارديرات، عندما يكون موسك مسيطرا على ثروة من 15.6 مليار دولار أمريكي، في حين أن الرجال العاديون والنساء الذين يرغبون في استخدام أشياء مثل التجميد العميق يجب ان يدفعوا مبلغ كبير 20،000 $، مما يجعل هذه التكنولوجيات غير متوفرة ل معظم سكان العالم. بعيدا عن كونها مستأصله لعدم المساواة، من المرجح أن تنطوي النزعة ما بعد الإنسانية على أغنياء يطورون أدوات للأغنياء، مما يؤدي إلى مستويات أعلى من عدم المساواة داخل المجتمع. حفظ الثروة داخل دوائر معينة، وعدم توزيعها على المجتمع الأوسع، حذر منه القرآن الكريم. ويطلب من المسلمين توزيع الثروة على المحتاجين.” مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ…”(القران 59:7).

    إطالة الحياة وإثرائها

    يجعل العديد المنتمين لما بعد الإنسانية من بين أهدافهم السعي وراء الخلود. في حين أن تحقيق الحياة الأبدية هو هدف مشترك بين معظم المتدينين، بما في ذلك المسلمين، بينما محاولة تحقيق ذلك في هذا العالم (الدنيا) هو شيء غريب على العقل مسلم. الرواية الإسلامية واضحة: هذه الحياة ليست سوى جزء من رحلة الإنسان والنجاح لا ينطوي على إطالة أمدها، بل هو موجود في الخروج منها، عن طريق الموت، بعد أن تحظي بحياة من الخير والتوبة.

    أخبر الرسول صلي الله عليه وسلم صحابته:

    “كُنْ فِي الدُّنْيَا كَأَنَّكَ غَرِيبٌ أَوْ عَابِرُ سَبِيلٍ” وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ يَقُولُ “إِذَا أَمْسَيْتَ فَلَا تَنْتَظِرْ الصَّبَاحَ وَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تَنْتَظِرْ الْمَسَاءَ وَخُذْ مِنْ صِحَّتِكَ لِمَرَضِكَ وَمِنْ حَيَاتِكَ لِمَوْتِكَ”.[52]

    الأقوال النبوية مثل هذا ترسم صورة فيها عالم هذه الحياة ليس المقصود منه أن يكون مثاليا، ولا يجب على المسلمين التمسك به. فقط من خلال حذف مفهوم الحياة الآخرة من المعادلة، كما فعل العديد من المؤمنين بما بعد الانسانية، يبدو السعي لحياة أطول (وربما أبدية) جديرا بالاهتمام.

    ومع ذلك، لا ينبغي أن ينظر إلى الإسلام على أنه دين حرمان البدن. يسلط الشيخ عبد الحكيم مراد الضوء على هذه النقطة في سياق النزعة ما بعد الإنسانية؛ في حين أن عناصر من المسيحية، وبعض الأفكار الأساسية وراء البوذية، مرتكزة حول إنكار البدن، الإسلام يعطي البدن حقه، وصاحب البدن لديه مسؤولية عليه.[53] يجب عليه تنظيفه على الأقل عدة مرات في اليوم، وتغذيته بالطعام الذي ليس فقط حلال ولكن الطيب (الجيد والنقي) أيضا؛ يجب أن يبقى بهيئة جيدة، معطر ومكسو بالملابس النظيفة. حتى بعد الموت، عندما تكون الروح قد غادرت، يغسل البدن، ويكسي، ويصلى عليه. المعارضة الإسلامية للتفكير ما بعد الإنساني لا تنبع من إنكار البدن، أو هذه الحياة ككل. يعتقد المسلمون أن الإسلام يضع توازنا دقيقا بين التطرف بإنكار البدن والسعي إلى الخلود البدني.

    وبينما يدعي أصحاب الحركة ما بعد الإنسانية أنهم على نهج نحو إثراء الحياة، فإن الموقف الإسلامي قد يرى تركيزهم على أنه مجوف؛ التركيز على إطالة أمد الحياة بدلا من إعطائها معنى، التركيز على تحسين قدرات العقل بطريقه فجه بدلا من تنقيته عضويا، والتركيز على منحنا المزيد من سبل الإدراك الحسي، بدلا من الاستفادة بشكل أفضل من الحواس التي سبق أن أعطيت لنا. الدكتور نذير خان يقدم حجه قوية ان هناك شكل من أشكال تجاوز القيود البشرية موجود بالفعل في التراث الإسلامي. في حين أن أحدا لن يستخدم مصطلح “ما بعد الإنسانية” بسبب الحمولة الفلسفية والأيديولوجية لهذا المصطلح، هناك فكرة داخل الإسلام فيما يتعلق بتحسين الإدراك الحسي للمرء، فضلا عن قلبه وعقله، وليست مختلفة تماما عن هدف ما بعد الانسانية المتمثل في تحسين هذه القدرات. يكتب خان أن الذي يعادي تحسين القدرات الحسية هو في حالة من الغفلة. ويقتبس الفقيه الإسلامي الكبير ابن القيم (متوفي 1350)، “فمن كانت الغفلة أغلب أوقاته كان الصدأ متراكبا على قلبه وصدأه بحسب غفلته وإذا صدئ القلب لم تنطبع فيه صور المعلومات على ما هي عليه فيرى الباطل في صورة الحق والحق في صورة الباطل لأنه لما تراكم عليه الصدأ أظلم فلم تظهر فيه صورة الحقائق كما هي عليه فإذا تراكم عليه الصدأ واسود وركبه الران فسد تصوره وإدراكه…” هذا الارتباط بين قلب الفرد وبقية جسده موجود دائما في النظرة الإسلامية، ولكن يبدو أنه يتم تجاهله تماما من النهج العلمانية. يستخدم خان الحديث الشهير، عندما قال النبي ﷺ ناقلا عن الله سبحانه وتعالى، لمواصلة دعم هذا الخط التفكير.” لَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إلَيَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ، فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْت سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ..”(صحيح البخاري). ويقتبس أيضا الامام الشوكاني (المتوفي 1250 هجريا) الذي كتب، ” إمداد الرب سبحانه لهذه الأعضاء بنوره الذي تلوح به طرائق الهداية وتنقشع عنه سحب الغواية” وهنا نرى ما يمكن أن يسمى بالنزعة ما بعد الإنسانية الإسلامية، التي تتميز بالصلة بين تفاني المرء إلى الله سبحانه وتعالى، والي أي مدي يستطيع المرء أن يدرك العالم من حوله.[54] في حين أنها تقترح أن قدرات الفرد يمكن أن تتحسن، بل هو شكل مختلف من التحسن عن ذلك الذي اقترحته ما بعد الإنسانية العلمانية، والفرق يعكس التباين بين النظرتين العالميتين. إن المرحلة النهائية الإسلامية هي أفضل فيما بعد وأكثر إنسانية روحيا وأخلاقيا، وبالتالي فإن التحسينات التي طرأت على الذات من خلال “ما بعد الإنسانية الاسلامية” تؤدي إلى سهولة في الأداء الجيد، من خلال كون وضعها أفضل لإدراك العالم كما هو. إن المرحلة النهائية الإلحادية هي تعظيم لهذه الحياة، من حيث طولها وبهجتها، وبالتالي فإن هذا النوع من ما بعد الإنسانية يهدف إلى زيادة الخبرة البشرية في هذا العالم.

    المناقشة والاستنتاج

    ينظر كل من ما بعد الانسانيين الإسلاميين والعلمانيين للإنسان على أنه مخلوق معيب. يُعَلَم المسلمون في القرآن أن هناك سبب إلهي لهذا. في حين ينظر إلى الجنس البشري على أن الله خلقه في أحسن تقويم، مع ذلك من طبيعة البشر الانخراط في الأفكار والافعال السيئة. ويشير المؤمنون بما بعد الإنسانية إلى حالة البشرية كدليل على حاجتها للتدخلات. في حين أنهم يتفقون على هذه النقطة، هناك اختلافات كبيرة في الطرق التي يشعرون أنه ينبغي معالجتها بها. شيء محوري في وجهة النظر الإسلامية هو فكرة جهاد النفس الخبيثة، للتغلب على الدوافع السيئة، من أجل تحقيق العدالة للنفس الطيبة، والأهم من ذلك، العيش بطريقة تتفق مع المسار الذي رسمه الخالق. فكرة ما بعد الانسانيين لتغيير خلقنا بشكل جذري من أجل إزالة إمكانية ارتكاب أخطاء لا تجد لها منزلا بسهولة في إطار الفكر الإسلامي. تقع مسؤولية تحسين سلوك الفرد على عاتق الفرد مباشرة؛ كل فرد سيكون في نهاية المطاف مسؤولا عن أفعاله. فيما يتعلق بذلك، أحد الأسئلة الرئيسية التي لم يتم الرد عليها حتى الآن من قبل ما بعد الانسانيين هي كيف سيسعون للقضاء على ارتكاب الأفعال غير المشروعة دون المساس بالإرادة الحرة. الإرادة الحرة والاستقلالية الفردية رئيسيين للرواية الإسلامية. حقيقة أن البشر يرتكبون أخطاء لا ينظر إليها على أنها نتيجة لخلق “نصف خبزه”، كما يعتقد بعض ما بعد الانسانيين؛ بدلا من ذلك، هو خطأ الفرد، وبدرجة أقل يمكن أن يكون خطأ المجتمعات التي تأوي الفرد. المسلمون ليسوا وحدهم من يثيرون المخاوف بشأن انتهاك الإرادة الحرة الذي من المرجح أن يترتب على ما بعد الانسانية، بدليل كتابات العلماء مثل هابيرماس.

    هل من الممكن صياغة “ما بعد إنسانية إسلامية”؟ سيكون من قصر النظر رفض هذه الإمكانية. يحتاج الفقهاء المسلمون ان يتصدوا الي أسئلة حول جواز التدخل على المستوى الجيني لإمالة الفرد للتصرف بطريقة “أفضل”؛ إذا عرض ما بعد الانسانيون إمكانية تعديل جينات الإنسان بحيث يكون أقل عرضة للكذب، فهل يحرم ذلك؟ والأقل إثارة للجدل، قد تجد بعض الممارسات ما بعد الانسانية منزلا لها في العلوم الطبية الحيوية الإسلامية. على سبيل المثال تحسين الذاكرة: قد يعتبر مثل هذا التدخل ملائما طالما أنه لم يحدث أي ضرر. وقد افترض الفلاسفة مثل ليون كاس أن تحسين القدرة س سيؤدي على الأرجح إلى انخفاض في القدرة ص،[55] مما يبين ان حتى هذا المثال الغير ضار نسبيا يحتاج إلى مزيد من المداولات. على الرغم من ذلك فإن هذا المثال يبين أن جميع الممارسات الما بعد إنسانية لا تتطرق إلى قضايا خلافية مثل الإرادة الحرة والتغيير الجيني الذي لا رجعة فيه.

    بإعادة صياغة السؤال السابق قليلا، نسأل: “هل هناك ما بعد إنسانية إسلامية؟”، يمكن للمرء أن يزعم بأن شيئا مماثلا موجود بالفعل. ومع ذلك، انها ما بعد إنسانية تختلف عن الفرع العلماني الحديث من الما بعد إنسانية. في حين أن الحركة الحديثة من الما بعد إنسانية تهدف إلى تحسين الإدراك الحسي عن طريق التدخل العلمي، تدعو ما بعد الإنسانية الإسلامية المؤمنين إلى تحسين وتنقية إدراكهم عن طريق الوعي بالله، وتجلب عن طريق زيادة ذكر الله. قد يقال إن أهداف ما بعد الإنسانية الاسلامية ترتبط ارتباطا مباشرا بتفانيهم لله، بدلا من إتقان العلم العلماني. وهذا الاختلاف يجسد الفرق الأساسي بين ما بعد الإنسانية الإسلامية وما بعد الانسانية العلمانية.


    [1] فرانكلين،د. (2007). نقطة التلاشي: صعود الكمبيوتر الخفي. الجارديان. مستخرجه من:https://www.theguardian.com/technology/2017/jan/26/vanishing-point-rise-invisible-computer

    [2] كلارك، ا. س. (1961). ملامح المستقبل: تحقيق في حدود الممكن. جيتواي للنشر. هنتينجدون.

    [3]جوليان هكسلي. (1957). زجاجات جديدة لنبيذ جديد. لندن. شاتو وويندس.

    [4] نيك بوستورم. (2005). تاريخ لفكر ما بعد انساني. صحيفة التطور والتكنولوجيا، 14 (1)، 1-25.

    [5] نانسي كاثرين ساندارس (1972). عبر. ملحمة جلجامش. لندن. البطريق.

    [6] نيك بوستورم. (2005).

    [7] نوري، وهوركهيمر وأدورنو. (2002). جدلية التنوير. صحافه جامعه ستانفورد. كاليفورنيا.

    [8] نيك بوستورم. (2005).

    [9] ادجار. (2009) التحدي التفسيري للهندسة الوراثية: هابرماس وأنصار ما بعد الإنسانية. فلسفة الرعاية الصحية الطبية، 12(2)، 157-67.

    [10] ويليام بيسترو. (2010). التنوير موسوعة ستانفورد للفلسفة. مستخرجه من: https://plato.stanford.edu/entries/enlightenment/

    [11] نفس المصدر.

    [12] فرانسيس بيكون. (1624). اتلانتس الجديدة. الناشر الأصلي غير معروف. طباعه صانع الساعات للنشر. اوريجن.

    [13] بيتر ماركي. (2017). العقلانية مقابل الإمبريالية، موسوعة ستانفورد للفلسفة ادورد ن. زالتا، مستخرجه من: https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/rationalism-empiricism/

    [14] جميس هيوز. (2012) سياسات ما بعد الإنسانية. زايقوان، 47(4)، 757-776.

    [15] جون بوردون ساندرسون هالدين. (1923). ديدالوس: او العلوم والمستقبل. قرائه ورقة المهرطقين، كامبريدج، 4 فبراير 1923.

    [16] نيك بوستورم. (2005).

    [17] برتراند راسل. (1924) إيكاروس: مستقبل العلوم. لندن. شركة ك. بول وترنش وتروبنر المتحدة.

    [18] والدوس هكسلي. (1932) عالم جديد شجاع. الأخوة هاربر. نيويورك.

    [19] جورج أورويل. (1949). رواية 1948. نيويورك. هاركورت.

    [20] جوليان هكسلي. (1927). الدين بدون وحي. لندن. أي بين.

    [21] نيك بوستروم. قيم ما بعد إنسانية. في مشاكل أخلاقية للقرن الواحد والعشرين، فريدريك ادامس (2003). صحافه مركز التوثيق الفيلسوفي. ص. 4.

    [22] المرجع السابق ص. 3

    [23] المرجع السابق ص. 3

    [24] المرجع السابق ص. 4

    [25] المرجع السابق ص. 7

    [27] المرجع السابق ص. 8

    [28] موسي. (2008). الابعاد الأخلاقية لتكنولوجيا النانو. مؤسسة طابا، 6، 1-18.

    [29] دافيد كوكس. (2013). هل مودافينيل امن على المدي البعيد؟ الجارديان. مستخرجه من:

    https://www.theguardian.com/education/mortarboard/2013/may/31/is-modafinil-safe-in-long-term

    [30]  جيمس هيوز (2007). التوافق في الميتافيزيقيا بين وجهات النظر الدينية وما بعد الانسانية، المعاناة، الفضيلة والتجاوز في مستقبل معزز. معهد الأخلاقيات والتكنولوجيات الناشئة.

    [31] ستيفن غولدبرغ. (2009). هل الجدار لا يزال قائما؟ الآثار المترتبة لما بعد الإنسانية على فصل الكنيسة والدولة. مركز القانون جامعة جورج تاون.

    [32] بيث سينغلر. (2017). لماذا لغة المؤمنين بما بعد الإنسانية ولغلة المتدينين بهذا الشبه؟ مستخرجه من: https://aeon.co/essays/why-is-the-language-of-transhumanists-and-religion-so-similar

    [33]أسد الله علي. (2017). هيكل الإنتاجية العلمية في الحضارة الإسلامية: الخرافات الاستشراقية. معهد يقين. مستخرجة من:https://yaqeeninstitute.org/en/asadullah/scientism/

    [34] ابن مسعود. (2015). تفسير سورة الرحمن: النظام الإيكولوجي للفضاء، الأرض والسبب في عدم توازن البشرية. سنه مؤكدة. مستخرجه من:https://sunnahmuakada.wordpress.com/2015/11/01/tafsir-surah-al-rahman-the-ecosystem-of-space-the-earth-and-why-mankind-is-imbalanced/

    [35] جامير ميه. (2016). ماذا تقول الاخلاق الإسلامية عندما يتعلق الامر بالبيئة؟ مركز الباحثين. مستخرجه من:  http://seekershub.org/ans-blog/2016/11/30/islamic-ethics-say-relation-environment/

    [36] جون انتين. (2013). أكثر من 2000 سبب لماذا الكائنات المعدلة وراثيا آمنة لتؤكل ومستدامة بيئيا. فوربس. مستخرجه من: https://www.forbes.com/sites/jonentine/2013/10/14/2000-reasons-why-gmos-are-safe-to-eat-and-environmentally-sustainable/amp/

    [37] اريس ولابلان. (2011). تعرض الأمهات والأجنة للمبيدات الحشرية المرتبطة بالأغذية المعدلة وراثيا في المناطق الشرقية من كيبيك، كندا. التكنولوجيا الإنجابية، 31، 1-6.

    [38]  سميث. (2013). هل يمكن أن تفسر الأطعمة المهندسة وراثيا حساسية الغلوتين المنتشرة بشده؟ معهد التكنولوجيا المسؤولة.

    [39] ثونغبراكايسانغ وثيانتاناوات ورانغكاديلوك وسوريو وساتايافيفاد. (2013) الغليفوسات يحفز نمو خلايا سرطان الثدي عند الانسان عن طريق مستقبلات هرمون الاستروجين، الغذاء والسموم الكيميائية، 59، 129-136.

    [40] دي اورجو ودلجادو وبومغارتن. (2016) الغليفوسات ونتائج سلبيه للحمل: مراجعة منهجية للدراسات الرصدية. بي ام سي للصحة العامة، 16، 472-484.

    [41] ادريان ديل كارو. ترسيخ نيتشه فصاحة الأرض. (دي غرويتير 2004). ص. 349.

    [42] ولننظر على سبيل المثال في استعراض الفظائع التي ارتكبتها الأنظمة الشيوعية المعادية للتوحيد في روسيا السوفياتية، والصين الماوية وحكومة الخمير الحمر لبول بوت.  ويمكن الاطلاع على مراجعة لبعض التفاصيل التاريخية ذات الصلة في خان، ن. “للأبد في المحاكمة – الإسلام وتهمة العنف” معهد يقين 2016. https://yaqeeninstitute.org/nazir-khan/forever-on-trial-islam-and-the-charge-of-violence/

    [43] جامع الترمذي 1770. https://sunnah.com/tirmidhi/24/54

    [45] يورغن هابيرماس. (2003). مستقبل الطبيعة الإنسانية. كامبريدج. بوليتي برس.

    [46] فريدريك نيتشه ووالتر كوفمان. (1995). هكذا قال زاراثوسترا: كتاب للجميع ولا شيء. نيويورك. المكتبة الحديثة. بالتحديد صفحه. 21

    [47] ليون كاس. (2002) الحياة والحرية والدفاع عن الكرامة. سان فرانسيسكو. كتب المواجهة.

    [48] ميهالي كسيكسنتميهالي. (1990). التدفق: علم النفس من التجربة المثلى. نيويورك: هاربر وراو.

    [49] موسي فوربر. (2008). الابعاد الأخلاقية لتكنولوجيا النانو. مؤسسه طابا، 6، 1-18.

    [50] منظمه الصحة العالمية. (2017). الامراض الاستوائية المهملة. مستخرجه من: http://www.who.int/neglected_diseases/diseases/en/

    [51] ألدوس هكسلى. (1974). النصوص والحجج (الاعمال المجمعة لألدوس هكسلى). لندن. شاتو وويندس.

    [52] البخاري— 170.

    [53] عبد الحكيم مراد. (2010). دورونا – خاص. مستخرجه من:  https://www.youtube.com/watch?v=_bJGDbGcPm4

    [54] نذير خان. (2015). ذكر – الصحوة من الوهم. الإدراك الروحي: إجابات أكاديمية للأسئلة الروحية. مستخرجه من: http://spiritualperception.org/dhikr-awakening-from-illusion/

    [55] ليون كاس. (2003). أجساد خالدة وارواح سعيدة. أطلنطس الجديدة، 1، 9-28.

  • Immortality on Earth? Transhumanism through Islamic Lenses

    Immortality on Earth? Transhumanism through Islamic Lenses

    Introduction

    In 1965, an American scientist by the name of Gordon Moore made a relatively specific prediction about the number of transistors within a dense integrated circuit that would go on to become an accurate projection of technological change as a whole. Moore predicted that the number of transistors within such circuits would double approximately every year.[1] This prediction of exponential growth turned out to be descriptive of much more than mere transistor populations within circuits. Scientific discovery, and consequent developments in technology, are now widely accepted as growing exponentially, exhibiting acceleration.  

    This growth has brought with it a pushing of boundaries at an unprecedented speed. Writer and futurist Arthur C. Clarke (d. 2008) famously commented that, “Any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic.”[2] Indeed, we appear to be on the verge of witnessing nanotechnological interventions that would have mere decades ago been the stuff of science fiction. Transhumanism is a term coined by British biologist Julian Huxley (d. 1975),[3] brother of renowned novelist and philosopher Aldous Huxley (d. 1963), that now refers to the process of improving the quality and length of human life by way of biotechnological interventions, including but not limited to, nanotechnology, cybernetics, pharmacological and gene therapies. While transhumanists herald this as the beginning of perhaps the greatest chapter in human history, those opposed to transhumanism are warning that all that proverbially glitters is not necessarily gold.

    Some scholars, both Islamic and non-Islamic, have suggested that the propagation of transhumanism presents one of the greatest challenges to humanity brought about by modernity. To use human discovery to alter humankind, at as fundamental a level as proposed by transhumanism, provokes numerous profound questions related to theology, philosophy, biology, psychology, and of course, ethics. What is interesting, and might be seen as setting the tone for this discussion, is one of the key points taken from the story of Adam in the Quran. He is misled by the devil, in part by the promise that eating from the forbidden tree will grant him immortality (Quran 7:20); immortality is very much a part of the transhumanist agenda. This paper attempts to grapple with some of the most significant issues raised by transhumanism that will need to be addressed by Muslims. The main question is: what are the challenges inherent in attempting to reconcile Islam with transhumanism?

    Introduction to Transhumanism

    A Brief History of Transhumanism

    Swedish Philosopher Nick Bostrom provides a thorough history of transhumanist thought in his paper, “A History of Transhumanist Thought.”[4] The following section summarizes and discusses some of the key historical figures to whom he, and other scholars, have attributed the origins and development of transhumanist thought. The Akkadian epic of Gilgamesh, often cited as being the first surviving work of literature, contains within it what might be called the first written account of an individual seeking out a transhumanist intervention: the protagonist King of Uruk sets out on a quest for immortality.[5] The quest for immortality is often cited as being one of the end goals of transhumanism.[6] Of course, this king was seeking a magical intervention, rather than one rooted in science and reason, the latter of which is key to the transhumanist movement. However, some would argue that instrumental reasoning, as employed by transhumanists, is not an all-encompassing form of reason,[7] as will be elaborated below. Within Greek mythology we also find potential precursors to transhumanism. As well as Prometheus, who angered the gods by stealing fire from them, and delivering it to humans, thus improving the human condition, we also find the character of Daedalus.[8] Daedalus, the father of Icarus, tasked himself with finding ways to improve human capabilities but without magic, instead opting for engineering-based solutions. The famous demise of Icarus has served as a warning for millennia regarding the tendency of humans to become overly ambitious in this regard.

    While the roots of transhumanist thinking might be found in humanity’s earliest texts, it is the age of the European Enlightenment that is often credited as ushering in the beginning of transhumanist philosophy.[9] Europe’s Enlightenment brought with it a number of intellectual upheavals that changed the course of human history. The impact of the Enlightenment on three branches of knowledge in particular—science, politics and philosophy—led to a revolution in the way in which knowledge was approached and utilised.[10] The rise of secularism, at the expense of the power of the European Church, led to a fundamental difference in how morality was determined and enforced. The replacement of the geocentric theory of our solar system by the heliocentric theory, symbolises just how monumental the intellectual shifts that occurred within Europe during this time were; the very universe and the way in which it was being perceived changed massively.[11] 

    The scientific revolution of that time brought with it a hope, certainly amongst many of the elite classes of society, that a better world could be built on the back of science and reason. One of the era’s heavyweights, the philosopher Sir Francis Bacon (d. 1626), described a utopian island in his novel, New Atlantis, “where the suffering of humanity has been removed through the development, and indeed perfection, of scientific knowledge and its technical application.”[12] This reflected the optimism felt by many at the time regarding science and its potential to elevate the human condition.

    The sheer optimism of this position is perhaps better understood when one is reminded that this was before the advent of monstrosities such as the nuclear bomb and other destructive inventions such as germ warfare, and the less dramatic, albeit just as toxic, discovery of carcinogenic substances. The reality that science and its applications can prove to be devastating serves as a sobering grounding of optimism regarding its potentialities. This conflict of potentiality is reflected in the division amongst scientists and philosophers regarding transhumanism and other cutting-edge applications.

    In defence of the optimism, it is important to note that it was not exactly technology and science that buoyed these intellectuals, rather, it was the idea of man being governed by knowledge, be it the “pure reason” of the  rationalists, or the science of the empiricists.[13] Shedding the religious dogmatism that had bogged Europe down in war, repression, and a neglect of material science, the Enlightenment was a time of intellectual hope. Political philosophers of this era, such as Benjamin Franklin (d. 1790) and William Godwin (d. 1836), believed that inequality and injustice, as well as disease (and perhaps one day, death) could be eradicated through scientific advances.[14] Science was thus seen as an extension of reason, one of its most prominent schools of thought and application.

    With the seismic publication of Charles Darwin’s (d. 1882) Origin of Species in 1859, more than ever transhumanism seemed like a goal within reach. According to the theory, current humans represent merely one stage in an evolutionary process. Therefore, who is to say that we have reached the end of this process? To those who accept Darwin’s theory, the idea that we will no longer evolve seems less credible or likely than the idea that we will continue evolving. In 1923, British scientist J. B. S. Haldane (d. 1964) published the essay Daedalus; or, Science and the Future, which presented an optimistic view of the benefits that would come along with mastery of science in general, and genetics in particular.[15] Significantly, Haldane suggested that many new scientific developments are initially seen as blasphemous, and even abominations, initially rejected by the mainstream of people due to the sheer differences they offer being deemed unnatural. Haldane seems to have anticipated some of the significant issues that would arise within this discussion; and discussion certainly did arise as his essay became a best-seller.[16] 

    Other writers also weighed in, offering less optimistic predictions in the case of Bertrand Russell’s (d. 1970) Icarus: The Future of Science[17] and Aldous Huxley’s Brave New World.[18] The latter laid out a dark vision of a dystopian future in which free will, human drive, and freedom are severely stunted by biotechnology, oppressive psychological practices, as well as sexual and narcotic indulgences. While George Orwell’s (d. 1950) 1984[19] did not explicitly describe biotechnology as a tool of oppression, it made a frightening case about the potential for science and technology to be misused to enslave “the masses.”

    It was Huxley’s biologist brother, Julian Huxley, who would go on to coin the term transhumanism in 1927, writing in his text Religion Without Revelation:

    The human species can, if it wishes, transcend itselfnot just sporadically, an individual here in one way, an individual there in another waybut in its entirety, as humanity. We need a name for this new belief. Perhaps transhumanism will serve: man remaining man, but transcending himself, by realizing new possibilities of and for his human nature.[20]

    The last century has witnessed the exponential development of science and technology, in line with Moore’s law. Transhumanism as an applied science has begun on a small scale, within the likes of pharmacology, while more fundamental changes to our being remain on hold due to legislative reasons. Transhumanism is already amongst us, with the theory being argued for within academic circles, while the practice is already present within the pharmacological world, by way of “designer drugs.” It looks like this might be just the beginning of a new wave of transhumanist practice; we are all likely to be affected by it, in one way or another.

    Introduction to Transhumanist theory

    Bostrom remains one of the most vocal proponents of transhumanism amongst philosophers. He argues for the position that transhumanism can lead to an improvement to our species, allowing us to evolve into transhumans and eventually post-humans. The benefits of transhumanism include, “radical extension of human health-span, eradication of disease, elimination of unnecessary suffering, and augmentation of human intellectual, physical, and emotional capacities.”[21] According to Bostrom, transhumanists will utilize “medicine…economic, social, institutional designs, cultural development, and psychological skills and techniques.”[22] Viewing nature as “a work-in-progress, a half-baked beginning”[23] that humanity must improve upon highlights just how radically different the worldview of transhumanists is from the Islamic view, with God saying, “We have indeed created humankind in the best of molds” (Quran 95:4). While it would be incorrect to interpret this verse as pitting Islam against the advancement of the human race, it is certainly an indication of how different the two worldviews are in terms of how they view creation and the status of the human. Within the Quran are verses highlighting that God has eased certain aspects of our lives by allowing us to cultivate nature: “And the grazing livestock He has created for you; in them is warmth and [numerous] benefits, and from them you eat…And they carry your loads to a land you could not have reached except with difficulty to yourselves. Indeed, your Lord is Kind and Merciful.” (Quran 16:5;7). Improving lives by way of cultivating and gaining a limited mastery over nature, is not fundamentally at odds with the Islamic worldview. However, there is quite some distance between controlling livestock and altering the fundamental building blocks of human beings themselves.

    Human Limitations

    Transhumanists see the human body and mind as limiting our full capabilities. Accordingly, they propose a range of areas that could benefit from transhumanist practice in terms of expanding what is possible for humans. Bostrom proposes that our possible modes of being are limited by our human perspective: “We humans may lack the capacity to form a realistic intuitive understanding of what it would be like to be a radically enhanced human.”[24] He argues that on one level we seem to have accepted constraints without questioning their necessity. Furthermore, transhumanists like Bostrom propose that while we might have some idea of what transhumanism will look like, we are incredibly naïve in trying to assess what posthumanism might look like, with posthumanism being the frontier beyond transhumanism.

    Transhumanism is often crudely reduced to the idea of living forever. While concern with increasing lifespan is a central focus for many transhumanists, Bostrom elaborates on this goal as being more than merely a desire to live longer. He argues that longer lives would include higher levels of maturation and growth, leading to a more enriched society. The examples he uses to illustrate this are Beethoven and Goethe, considered two of Western Europe’s greatest gifts to the world in cultural terms: what might their insights have been, and how might their work have looked, if they were with us today, having lived for hundreds of years.  

    Beyond lifespan concerns, transhumanists put a strong emphasis on improving human intellectual capacities. Bostrom believes that effective transhumanism can lead to improvement in all of our cognitive faculties, including memory, attention, and problem solving skills. Interestingly, he also thinks we might be able to think more effectively in both philosophical and scientific terms. He writes that, “It is possible that failure of philosophical research to arrive at solid, generally accepted answers to many of the traditional big philosophical questions could be due to the fact that we are not smart enough to be successful in this kind of enquiry.”[25] He also mentions the Platonic cave,[26] and how it suggests that we might be limited by our current cognitive capacities.

    Evoking images of comic book superheroes, Bostrom also believes in the potential for transhumanism to lead to increased sensory capabilities. Perhaps we might adopt some of the sensory gifts of animals, such as magnetic orientation, sharper eyesight, a more effective sense of smell, or sensors for electricity and vibration; he also mentions the possibility of increasing levels of sexual sensitivity and responsiveness. Bostrom also argues for the psychological potentialities of transhumanism, talking in terms of evoking “lasting joy” and increasing well-being, writing that we are at the mercy of our genetic disposition when it comes to these things. Furthermore, Bostrom believes that transhumanism may allow us to determine our own willpower and character, so that tasks such as quitting smoking will be easier, and we can more readily shape our character so that it is “in accordance with our ideals.”[27]

    Applied Transhumanism

    The scientific processes that can be applied towards transhumanist practice, such as nanotechnology, cybernetics, pharmacology, and gene therapy are all already being developed and applied, albeit not always in the service of transhumanist goals.

    Nanotechnology, a term used to describe technologies developed at an atomic, molecular, or macromolecular level (1 to 100 nm range) is already being used within areas such as bioengineering, biophysics, and biochemistry.[28] When utilised in the service of transhumanism, nanotechnology offers much to the field, from microscopic implants that monitor our bodily functions, to minuscule diagnostic tools that enter the body and are used to more effectively diagnose illness.

    Cybernetics is a term that is used to describe the study of human control functions, paying particular attention to the ways in which artificial systems can be used to improve, or even replace, them. Accordingly, cybernetics focused on bridging the gaps between human biological processes with technological tools. British engineer Kevin Warwick has famously tested various cybernetic tools on himself, implanting computer interfaces under his skin so as to allow himself to control electrical devices remotely.

    Pharmacological approaches to transhumanism are already common, perhaps due to the softening of attitudes towards psychoactive medication, which have long been used to treat psychological illness. Pharmacological transhumanism involves improving an aspect of our cognitive functioning using a pharmacological substance. Crucially, this involves improving something that is not diagnostically ill. A prime example of this is the use of Modafinil, a so-called “smart drug” whose use is on the rise in many countries.[29] It is said to promote wakefulness, memory, and clarity of thought, making it particularly popular amongst students faced with multiple exams and assignments.

    Gene therapy involves the process of replacing faulty or ailing genes with healthier ones. Transhumanism would see these processes go beyond treating faulty genes, but also used to “improve” a healthy set of genes, allowing for the selection of desired characteristics. The term “designer babies” has now entered the public consciousness, reflecting the propagation of this once distant idea. While regulations are still in place restricting gene therapies to nonhumans, the last two decades have seen them used to “improve” certain species of plant. Applied to humans, this could hypothetically result in the development of offspring who can jump higher, remember better, grow taller, and so on.

    These developments are at different stages, but they are all relatively early in their life cycles. The pace at which technology moves forward predicts more widespread use in the near future. As we have seen with other scientific advances, we may be less than a year away from any one of these practices becoming not only widespread, but the norm. Addressing this issue is critical for the Muslim world. Failing to meet the demand for answers, or to provide answers in a timely manner, risks driving a further wedge between scholars and laypeople.

    The Transhumanist Religious Order

    While all transhumanists are not atheists (as evidenced by the existence of the Christian Transhumanist Association), the majority appear to be so, with one survey reporting that over 75% of transhumanists identify as such.[30] Referring back to the Enlightenment, we can see within it both the roots of contemporary transhumanist movements, as well as arguably the proliferation of atheism, and certainly the proliferation of secularism. However, a closer examination of the themes contained within this branch of science, as well as the language that is employed, suggests that a case could be made that transhumanism is in fact similar to a religious movement.

    Academic Steven Goldberg (d. 2010) is one of several scholars who has argued that the transhumanist movement might well be seen as religious. Examining the issue from the perspective of the constitution of the United State’s prohibition on requiring students in a public school to take a course on a particular religion, Goldberg asks, “Does transhumanism…address fundamental and ultimate questions?” and, “Is transhumanism comprehensive?,” and suggests that the answer to both of those questions is affirmative. While he goes on to say that it is not associated with formal rituals or structure, there seems to be enough evidence to put forward a case that transhumanism is akin to a religion, concluding that it would be dishonest to claim that “the teachings of transhumanism are merely like the curriculum of a chemistry course or a survey course on Western philosophy.”[31] With this point, Goldberg highlighted the idea that whereas science might be deemed a neutral branch of knowledge, transhumanism contains within it a vision for how human beings should be that is more akin to a religion than a branch of science.

    Beth Singler, of the Faraday Institute for Science and Religion, is another academic who has written on the similarities between religious and transhumanist worldviews, noting some of the commonalities as the presence of, “a god-like being of infinite knowledge…an escape of the flesh and this limited world (uploading our minds); a moment of transfiguration or ‘end of days’…prophets (even if they work for Google),” concluding that, “Consciously or unconsciously, religious ideas are at work in the narratives of those discussing, planning, and hoping for a future shaped by AI.”[32]Another similarity that can be mentioned is the goal of transhumanism, as well as many religions and certainly the Abrahamic ones, of reaching a utopia, with the former trying to bring this about on earth, while the latter aiming for it in the next life.

    Where these ideas gain particular relevance is in highlighting the reality that transhumanism is not—as it is billed by many of its adherents—a movement away from religious thinking. Viewing it as an alternative religious worldview allows us to compare it to other worldviews. The remainder of this paper compares the transhumanist and Islamic worldviews.

    Islamic Analysis of Transhumanism

    Despite what some, particularly the New Atheists, might argue, Islam is by no means a religion that is opposed to science.[33] Setting aside Islam’s intellectual history, which boasts many great pioneers of science, as well as contemporary examples of Muslim scientists, one can find directly in the Quran commandments to seek knowledge: “Are those who have knowledge and those who have no knowledge alike? Only those of understanding are mindful” (Quran 39:9). However, the Muslim scientists’ profession is seen as an extension of her or his beliefs, and as such, will be governed by certain principles. God-consciousness should envelop them, a taqwa that will have them asking fundamental questions about what they are doing, what they hope to achieve, what the impacts of their research might be, and whether or not it will ultimately benefit their fellow human beings.

    While both the Islamic and secular scientist will point to their ethical values, these values can diverge and even contradict each other; perhaps this is unsurprising given that Muslims derive their ethical values from revelation. However, it is not simply on ethics that the two worldviews differ. The Muslim worldview is drawn from revelation which contains a narrative that describes the purpose of life, and also elaborates on the meaning behind human limitations. As transhumanists do not use the Quran as a reference point, it is only natural that they would view the world in a significantly different manner.

    It is therefore unsurprising to find that the Muslim differing in several key aspects from the secular scientist when it comes to transhumanism. Transhumanism represents humanity’s most elaborate attempt to create a new reality for our being; it is befitting that such a monumental change would in certain areas sit at odds with those who believe in a heedful Creator.

    Do Not Transgress The Balance

    One of the most pertinent Quranic verses relevant to this discussion is found in Surah Al-Rahman, “And the heaven He raised and imposed the balance. That you not transgress within the balance. And establish weight in justice and do not make deficient the balance” (Quran 55:7-9). While these verses have traditionally been understood to be in reference to the balance of justice (Al-Jalalayn, Ibn Kathir, Maududi), some contemporary authors have extended their application to a balance within nature and its laws.[34][35] Of course, the two meanings are not mutually exclusive, and might even be seen as complementary. This verse is particularly relevant to transhumanism when it comes to genetic interventions, as through such interventions we may irreparably undo a delicate balance that exists within nature. We cannot simply dismiss this line of argument as bioconservative fearmongering as the effects of imbalance created by humans are all around us, from global warming, to extinction of animal species at an unprecedented rate, to diminishing natural resources. While much attention goes to fossil fuels, we are now hearing more and more about the impending scarcity of even more crucial resources such as water, and perhaps not too long from now, clean air. Many of these developing crises were at some level initiated by scientific investigations for which scientists had not adequately considered all the consequences. These investigations moved forward before the complete picture could be understood, and by the time the dangers were discovered, much damage had already been done. “And when they are told, ‘Do not spread corruption on earth,’ they answer, ‘We are but improving things!’ Oh, verily, it is they who are spreading corruption but they perceive it not.” (Quran 2:12-13). Playing with human genes is an enormous step into something that might not be fully understood. Errors at this level could lead to catastrophic fallout. Perhaps what is most interesting in these verses is the commandment to “not make deficient the balance.” This verse suggests that human beings will reach a stage where they can upset the balance; we certainly seem to be in the midst of that stage.

    Reflecting further upon the idea of transgressing the balance, two main themes can be identified as relevant. One of these relates to the ill effects of transgressing the balance. Genetically modified organisms (GMO) used as foods are now becoming more common. GMO processes are based on some of the same principles of transhumanist thought, such as the need to improve creation by way of genetic intervention. While this topic is much too broad and deep to be covered within the bounds of this paper, the point that can be made is that the jury is still out on whether GMO foods are harmless[36] or toxic. Studies have linked GMOs to a range of ailments, including blood toxins,[37] gluten disorders,[38] breast cancer,[39] and Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) in children.[40] It would be premature to delve into genetically modifying humans, when we have yet to get a grasp on the effects of genetically modified plants and animals. On this level, the warning found in the Quran could be seen as stemming from a sense of protecting our world and ourselves.

    It could further be argued that these Quranic verses go beyond a warning of the harms that might come from transgressing the balance; these verses could also be seen as a call to intellectual responsibility and humility. The entire philosophy of transhumanism is predicated on the aspiration for superhuman prowess, deifying the human race, and attaining ascendancy. It involves a worship of our future selves. Additionally, there is an underlying irrational assumption that a limited biological organism can achieve limitless conquest in comprehending matters of the universe and subjecting them to our will. Humanity can reach the heights of being able to transgress the balance, while simultaneously possessing the free will to be able to choose to do so. European fiction is littered with characters who transgressed this balance, from Victor Frankenstein and his ill-thought-out scientific endeavors, to Icarus and his unquenchable drive for more. In the Quranic story of Pharaoh and Haman, we see a similar drive to attain supremacy and engage in self-aggrandizement and self-deification:

    Pharaoh said: “O Chiefs! No God do I know for you but myself: therefore, O Haman! Light me a (kiln to bake bricks) out of clay, and build me a lofty palace, that I may mount up to the God of Moses: but as far as I am concerned, I think (Moses) is a liar!” (Quran 28:38)

    The story of the Prophet Moses and Pharaoh is one of the most frequently recurring stories in the Quran. The Pharaoh can be seen as representing an archetype of the worst type of ruler, using his power to inflict misery on his people, discriminatory, delusional, power-hungry, and narcissistic. The Quranic Pharaoh had indeed transgressed many boundaries; therefore, Moses was commanded to, “Go to Pharaoh. Indeed, he has transgressed” (Quran 20:24).

    This particular transgression seems to have been born from his delusional desire to conquer the Divine; Pharaoh said, “I am your Lord, Most High” (Quran 79:24) perhaps due in part to a narcissistic drive. In this account we are given insight in the heart and mind of this despotic ruler. Pharaoh attempted to use the crafts of his age to gain power over what lay before him, and the ancient Egyptians were master builders. We see here a false belief that by way of his craft, Pharaoh believed he could conquer the Heavens, and assume divinity himself. The fate of Pharaoh within the Islamic narrative is well known, and continues to serve as a stark warning to those who pursue the delusion of self-deification.

    The German philosopher Friedrich Nietzsche declared—on the lips of his famous protagonist Zarathustra—that human beings should embrace their own self-sufficiency as an Ubermensch (super-man), declaring the death of God.[41] But does a declaration of independence from God empower the human being or shackle him to his own delusional pursuit for greatness and conquest? Human beings come together on a basis of mutual cooperation and filling each other’s needs, thus establishing norms for social conduct. Perhaps the most dangerous men in human history have been those who thought they needed no one.[42] The Qur’anic story of Pharaoh provides a key reminder of this lesson.

    Another verse from the Quran serves as an even more direct warning against the potential dangers of transhumanism, with Iblis saying:

     “I will mislead them, and I will create in them false desires; I will order them to slit the ears of cattle, and to deface the (fair) nature created by Allah…”

    And the verse continues:

    “…Whoever, forsaking Allah, takes Satan for a friend, hath of a surety suffered a loss that is manifest.” (Quran 4:119)

    Here we are warned against defacing the nature of creation. There is a discussion to be had here: does transhumanism represent a defacing or a correction of creation? Amongst Islamic scholarship, the use of corrective procedures and prosthetics that are used to correct a defect are generally encouraged, given the narration of a companion who the Prophet ﷺ instructed to obtain a nose made out of gold after his nose was cut off in battle.[43] Contemporary scholars have ruled positively on the permissibility of having corrective laser eye surgery.[44] The key difference between corrective and transhumanist procedures may lie in their objectives; where surgical procedures attempt to correct something that has gone wrong (due to the presence of a biological abnormality, injury, defect, or illness), the transhumanist goal is to improve what is seen as a “half-baked” creation by way of giving us more than we as humans are born with, be it a longer life, more sensory perceptions, and so on. Their starting point is that even a healthy human being is trapped within the bounds of what they have been given, with transhumanist practice offering to give them more. Going back to the example of GMOs, one can easily see where this can lead to harm rather than improvement.

    Scientific Intervention vs. Jihad of the Self

    Key to the transhumanist worldview is the process of improving humankind by way of scientific intervention, be it increasing memory through psychoactive substances or editing genes in order to eradicate an unwanted facet of a person’s physical or psychological makeup. German philosopher Jürgen Habermas has raised several critiques of such interventions. He objects to instrumentalizing human beings, and takes issue with imposing a subjective opinion on how humans “should be” and the resultant violation of autonomy. He has also opined that if one attempts to improve or increase one aspect of a human being, it is natural that another will suffer.[45] Certainly, Habermas’ ideas about violation of autonomy and instrumentalizing human beings would readily find a home within Islamic thought. Islam places a strong emphasis on autonomy: “And no bearer of burdens will bear the burden of another…he who groweth (in goodness), groweth only for himself…” (Quran 35:18). The Quran goes further, “O mankind, fear your Lord and fear a Day when no father will avail his son, nor will a son avail his father at all…” (Quran 31:33). Muslims are taught to be responsible for their own actions, and to hold themselves to account, for they will alone be answerable to the Almighty for what they have done.

    This area of inquiry highlights that transhumanist interventions may work against free will. Free will is a responsibility that opens the door to individuals choosing to engage in behavior that is harmful to themselves, those around them, and society as a whole. Islam is certainly not against eradicating undesirable thoughts and behaviors; engaging in the struggle to do this is one of the core aspects of being a Muslim. But it calls people to do this by way of a struggle against oneself (jihad). Having the potential to do evil is part and parcel of having a truly free will. This is not viewed as a flaw in our designs, as the transhumanist posits; rather, Islam views this as being an integral part of the Divine design. 

    The recognition of our human deficiencies may in fact be hard-wired to our motivational drives as human beings—we act because we have needs to fulfill, hopes, goals, and aspirations. Imagine a utopian world where human beings were so technologically sufficient that they didn’t need to move or exert any effort at all, their brains electrochemically stimulated to be in a constant state of endorphin-induced pleasure, their bodies technologically equipped to require no conscious intake of food or output of waste. In such a state they would find their lives entirely bereft of value or purpose—why exist at all with no ultimate goal or quest, no obstacles to overcome, no aspirations to achieve? Is that really a desirable endpoint for human existence? Nietzsche’s Last Men, devoid of challenge, robbed of aspiration, contented in their small world, “ineradicable as the flea,” believe themselves to have found happiness.[46] Leon Kass’s words are even more scathing, “in his moment of triumph, Promethean man will become a contented cow.”[47] Coming from the psychological perspective, Mihaly Csikszentmihalyi popularised the notion of “flow”; his thesis centres on the idea that humans are at their happiest when they are immersed in a challenge which is within their level of efficacy.[48] Without challenge, this would never be possible. More anecdotally, it is common to hear an individual describing the sheer feeling of pleasure and worth that is derived from overcoming an obstacle.

    The Islamic position could be described as seeing the human being as being born into a good state (“We have certainly created man in the best of stature” Quran 95:4), who is then challenged with the realities of the world and the human condition; it is this struggle that causes some of humanity to “fall” (“Then we return him to the lowest of the low” Quran 95:5). It is adhering to God’s guidance, as laid out in revelation, that allows humans to succeed: “Except for those who believe and do righteous deeds, for they will have a reward uninterrupted” (Quran 95:6); “He has succeeded who purifies it, and he has failed who instills it [with corruption]” (Quran 91:9-10).

    This places the Islamic worldview in conflict with that of the transhumanist school in regards to what constitutes human nature. Man’s nature and creation is not “half-baked” as Bostrom writes; rather, humanity is created from a divine source with divine purpose. The task then falls to each human being to struggle and preserve their goodness, by way of inner struggle (al-jihad al-nafs), rather than biotechnological intervention. This struggle is rooted in humanity’s unique position of possessing free will, as opposed to other forms of creation who operate within a more limited scope of what we might define as choice. Muslims see this bestowing of free will as being one of the divine secrets. God responded to the angels, when they asked him why He would create a species who can fall to corruption, “Indeed, I know that which you do not know” (Quran 2:30). On reading the transhumanist goal of eradicating humanity’s ills, such as rape, lying and cheating, by way of biotechnological or genetic intervention, one must ask how this can be done while preserving free will. It is difficult to reflect on this and not find oneself thinking of Huxley’s dystopia.

    Eradicating Inequality        

    Bostrom argues that transhumanism can be utilised to eradicate inequality, listing equal access to transhumanist technology as being one of the significant goals of the movement. The latter concern for transhumanists is born from the conception that many have about the inevitable inequality associated with new technologies. One cannot separate a science from the context within which it is being developed. The biases that are inherent to the wider governing worldview of a society are likely to be replicated and imprinted upon the knowledge and practice that is developed within it. In his writings on Islam and nanotechnology, Musa Furber describes unequal access to nanotechnology between nations as leading to a “nano divide.”[49] Furber also mentions concerns regarding the directions that such research takes. This point is particularly pertinent as we are already witnessing the effects of biases that occur in the direction which research goes within the medical community; tropical diseases that affect more than 1 billion people are understudied due to the fact that the majority of sufferers are impoverished. This makes the disease relatively non-lucrative for pharmaceutical companies, as well as less pressing, due to the psychological distance between those who make key decisions within the field and those who are suffering the effects of the ailment.[50] 

    Aldous Huxley once wrote, “Science in itself is morally neutral; it becomes good or evil according as it is applied.”[51] It seems likely that any inequalities present within our societies today would naturally be extended to any new scientific or technological developments. The  prediction that transhumanist  developments will help to eradicate inequality seems deeply mistaken. Observing what is currently going on within transhumanist practice reveals a clear pattern of it being the playground of the rich. Leading figures such as Elon Musk are often millionaires if not billionaires, with Musk commanding a fortune of 15.6 billion U.S. dollars, while the laymen and women engaging in the likes of cryogenic freezing have to part with a sizeable $20,000, making such technologies unavailable to  the majority of the world’s inhabitants. Far from being an eradicator of inequality, it seems likely that transhumanism will involve the rich developing tools for the rich, leading to even higher levels of inequality within society. Keeping wealth within certain circles, and not distributing it amongst wider society, is advised against in the Quran; Muslims are instructed to distribute wealth to those in need, “…so that it will not be a perpetual distribution among the rich from among you”(Quran 59:7).

    Prolonging Life and Enriching It

    Many transhumanists include amongst their goals the pursuit of immortality. While attaining eternal life is a goal shared by most religious faithful, including Muslims, trying to achieve it in this world (dunya) is foreign to the Muslim mind. The Islamic narrative is clear: this life is but one part of the journey of the human and success does not involve prolonging it, rather, it is found in emerging from it, by way of death, having lived a life of goodness and repentance.

    The Prophet ﷺ told his companions:

    Be in the world as if you were a stranger or a traveler along the path. If you survive till late afternoon, do not expect [to be alive in] the morning. If you survive till morning, do not expect [to be alive in] the late afternoon. Take from your health before your sickness and your life before your death.[52]

    Prophetic sayings such as this paint a picture in which the world of this life is not meant to be perfect, nor is it something Muslims should cling to. It is only by taking the concept of the afterlife out of the equation, as many transhumanists have, that the pursuit of longer (and perhaps everlasting) life seems worthwhile.

    However, Islam should not be seen as a body-denying religion. Sheikh Abdal Hakim Murad highlights this point in the context of transhumanism; while elements of Christianity, and some of the core ideas behind Buddhism, center around the denial of the body, Islam gives the body its due, and its owner has a responsibility over it.[53] It must be cleaned at least a few times per day, and nourished with food that is not only halal (permissible) but tayyib (good and pure) too; it should be kept well-groomed, perfumed, clothed with clean clothes. Even after death, when the soul has departed, the body is washed, clothed, and prayed over. Islamic opposition to transhumanist thinking does not stem from a denial of the body, or this life as a whole. Muslims believe that Islam treads a fine balance between the extremes of body denial and the quest for bodily immortality.

    While transhumanists claim to be on the path towards enriching lives, the Islamic position might deem their focus to be hollow; focusing on prolonging life rather than giving it meaning, focusing on crudely improving the mind’s faculties rather than organically purifying it, and focusing on giving us more avenues of sensory perception, rather than better utilizing the senses that we have already been given. Dr. Nazir Khan makes a strong case for the existence of a form of transcending human limitations already present within the Islamic tradition. While one would not employ the term transhumanism due to the philosophical and ideological baggage of that term, there exists an idea within Islam regarding the improvement of one’s sensory perceptions, as well as one’s heart and mind, not altogether different to the transhumanist goal of improving these faculties. Khan writes that the enemy of improved sensory faculties is being in a state of heedlessness (ghafla). He quotes the great Islamic scholar, Ibn al-Qayyim (d. 1350), “If heedlessness dominates most of someone’s time, the tarnish on his heart grows in proportion. And if the heart is tarnished, it ceases to reflect things as they are…and if the tarnish builds up, blackens and envelops the heart completely, the heart’s reflective quality and perception will be totally lost…” This connection between one’s heart and the rest of one’s body is ever-present within the Islamic worldview, but seems to be completely ignored by secular approaches. Khan uses the famous hadith, when the Prophet ﷺ quoted the Almighty, to further back up this line of thought; “My servant continues to draw closer to Me with voluntary acts of worship until he becomes beloved to Me. And when I love him, I become the hearing with which he hears, and the seeing with which he sees” (Nawawi 38). He also quotes Imam al-Shawkani (d. 1250 H) who wrote, “God supports a servant’s faculties with His Divine Light such that the paths of guidance become intuitively obvious and the allure of worldly seductions vanishes.” Here we see what might be called Islamic transhumanism, characterized by the link between one’s devotion to the Almighty and how well one can perceive the world around them.[54] While it proposes that an individual’s faculties can improve, it is a different form of improvement than that proposed by secular transhumanism, and the difference reflects the difference between the two worldviews. The Islamic endgame is a better hereafter and a more spiritually and morally enlightened human, and so improvements to the self brought about by “Islamic transhumanism” lead to an ease in performing good, by being better placed to perceive the world as it is. The atheistic endgame is a maximization of this life, in terms of length and merriment, and so this brand of transhumanism aims to increase human experience in this world.

    Discussion and Conclusion

    Both Islamic and secular transhumanists see the human being as a flawed creature. Muslims are taught in the Quran that there is a Divine reason for this. While humankind is seen as being created by God in an excellent mold, it is the nature of humans to engage in negative thoughts and actions. Transhumanists also point to the state of humanity as evidence of its need for interventions. While they agree on this point, there are significant differences in the ways in which they feel this should be addressed. Central to the Islamic view is the idea of struggling against one’s lower self, to overcome maladaptive impulses, so as to do justice to one’s higher self, and more crucially, to live in a way that is true to the path that has been ordained by the Creator. The transhumanist idea of fundamentally changing our creation so as to remove the possibility of committing errors does not readily find a home within Islamic thinking. The responsibility for improving one’s conduct is placed squarely on the individual; it is each individual who will ultimately be responsible for their own actions. In relation to this, one of the key questions that as yet remains unanswered by transhumanists is how they will strive for the elimination of wrongdoing without compromising free will. Free will and individual autonomy are key to the Islamic narrative. The fact that human beings commit errors is not seen as the result of a “half-baked” creation, as some transhumanists believe; rather, this is the fault of the individual, and to a lesser extent, can be the fault of the societies hosting the individual. It is not only Muslims who raise concerns regarding the violation of free will that is likely to ensue with transhumanism, as evidenced by the writings of scholars such as Habermas.

    Is it possible to formulate an “Islamic transhumanism”? It would be short-sighted to reject this possibility. Islamic scholars need to grapple with questions around the permissibility of intervening at a genetic level to incline an individual to act in a “better” way; if transhumanists were to offer the possibility of modifying a human’s genes so that they would be less likely to lie, would that be forbidden? Less controversially, certain transhumanist practices might find a home within Islamic biomedical sciences. Taking the example of improving memory: such an intervention might be deemed favorable so long as it brought about no harm. Philosophers such as Leon Kass have posited that improving faculty x will likely lead to a decline in faculty y,[55] highlighting how even this relatively benign example needs much more deliberation. The example nonetheless serves to highlight that not all transhumanist practices touch on controversial issues such as free will and irreversible genetic alteration.

    Rephrasing the previous question a little, and asking, “Is there an Islamic transhumanism?,” one might argue that something similar already exists.  However, this is a transhumanism that is distinct from that of the contemporary secular branch of transhumanism. While the modern movement towards transhumanism aims to improve sensory perception by way of scientific intervention, Islamic transhumanism calls on believers to improve and purify their perceptions by way of God-consciousness, brought about increasing in remembrance of God. It might be argued that a Muslim’s transhumanist goals are directly tied to their devotion to God, rather than mastery of secular science. This difference embodies the fundamental difference between an Islamic transhumanism and secular transhumanism.


    Notes

    [1] Franklin, D. (2017). Vanishing Point: The rise of the invisible computer. The Guardian. Retrieved from: https://www.theguardian.com/technology/2017/jan/26/vanishing-point-rise-invisible-computer

    [2] Clarke, A. C. (1961). Profiles of the Future: An inquiry into the limits of the possible. Gateway Publishing. Huntingdon.

    [3] Huxley, J. (1957). New Bottles for New Wine.  London. Chatto and Windus.

    [4] Bostrom, N. (2005). A History of Transhumanist Thought. Journal of Evolution and Technology, 14 (1), 1-25.

    [5] Sandars, N. K. (1972). trans. The Epic of Gilgamesh. London. Penguin.

    [6] Bostrom, N. (2005).

    [7] Noeri, G., Horkheimer, M., & Adorno, T. W. (2002). Dialectic of Enlightenment. Stanford University Press. California.

    [8] Bostrom, N. (2005).

    [9] Edgar, A. (2009). The hermeneutic challenge of genetic engineering: Habermas and the transhumanists. Medical Health Care Philosophy, 12(2), 157-67.

    [10] Bristow, W. (2010). The Enlightenment. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved from: https://plato.stanford.edu/entries/enlightenment/

    [11] Ibid.

    [12] Bacon, F. (1624). The New Atlantis. Original publisher not known. Since printed by Watchmaker Publishing. Oregon.

    [13] Markie, P. (2017) Rationalism vs. Empiricism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy Edward N. Zalta (ed.), Retrieved from: https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/rationalism-empiricism/.

    [14] Hughes, J., J. (2012. The Politics of Transhumanism. Zygon, 47 (4), 757-776.

    [15] Haldane, J., B., S. (1923). Daedalus; or, Science and the Future. A paper read to the Heretics, Cambridge, on February 4th, 1923.

    [16] Bostrom, N. (2005).

    [17] Russell, B. (1924). Icarus; or The future of science. London. K. Paul, Trench, Trubner & Co. ltd.

    [18] Huxley, A. (1932). Brave New World. Harper Brothers. New York.

    [19] Orwell, G. (1949). Nineteen eighty-four, a novel. New York. Harcourt.

    [20] Huxley, J. (1927). Religion without revelation. London. E. Benn.

    [21] Bostrom, N. Transhumanist Values. In Ethical Issues for the 21st Century, ed. Frederick Adams (2003). Philosophical Documentation Center Press., p. 4

    [22] Ibid, p. 3

    [23] Ibid, p. 3

    [24] Ibid, p. 4

    [25] Ibid, p. 7

    [27] Ibid, p. 8

    [28] Musa, F. (2008). Ethical Dimensions of Nanotechnology. Tabah Foundation, 6, 1-18. 

    [29] Cox, D. (2013). Is modafinil safe in the long run?. The Guardian. Retrieved from: https://www.theguardian.com/education/mortarboard/2013/may/31/is-modafinil-safe-in-long-term

    [30] Hughes, J. J (2007). The Compatibility of Religious and Transhumanist Views of Metaphysics, Suffering, Virtue and Transcendence in an Enhanced Future. Institute for Ethics and Emerging Technologies.

    [31] Goldberg, S. (2009). Does the wall still stand? The implications for transhumanism for the separation of church and state. Georgetown University Law Center.

    [32] Singler, B. (2017). Why is the language of transhumanists and religion so similar?. Retrieved from: https://aeon.co/essays/why-is-the-language-of-transhumanists-and-religion-so-similar

    [33] Ali, A. (2017). The Structure of Scientific Productivity in Islamic Civilisation: Orientalists’ Fables. Yaqeen Institute. Retrieved from: https://yaqeeninstitute.org/en/asadullah/scientism/

    [34] Masud, I. (2015). Tafsir Surah al Rahman: The Ecosystem of Space, The Earth and Why Mankind Is Imbalanced. Sunnah Muakada. Retrieved from: https://sunnahmuakada.wordpress.com/2015/11/01/tafsir-surah-al-rahman-the-ecosystem-of-space-the-earth-and-why-mankind-is-imbalanced/

    [35] Meah, J. (2016). What Islamic Ethics Have to Say in Relation to the Environment? Seekers Hub. Retrieved from: http://seekershub.org/ans-blog/2016/11/30/islamic-ethics-say-relation-environment/

    [36] Entine, J. (2013). 2000+ Reasons Why GMOs Are Safe to Eat And Environmentally Sustainable. Forbes. Retrieved from: https://www.forbes.com/sites/jonentine/2013/10/14/2000-reasons-why-gmos-are-safe-to-eat-and-environmentally-sustainable/amp/

    [37] Aris, A. & Leblanc. (2011). Maternal and fetal exposure to pesticides associated to genetically modified foods in Eastern Townships of Quebec, Canada. Reproductive Technology, 31, 1-6. 

    [38] Smith, J., M. (2013). Can Genetically Engineered Foods Explain the Exploding Gluten Sensitivity? Institute of Responsible Technology.

    [39] Thongprakaisang, S., Thiantanawat, A., Rangkadilok, N., Suriyo, T., & Satayavivad, J. (2013). Glyphosate induces human breast cancer cells growth via estrogen receptors. Food and Chemical Toxicology, 59, 129-136.

    [40] De Araujo, J. S.A., Delgado, I. F., & Paumgartten, F. J. R. (2016). Glyphosate and adverse pregnancy outcomes: A systematic review of observational studies. BMC Public Health, 16, 472-484.

    [41] Adrian Del Caro. Grounding the Nietzsche Rhetoric of Earth. (De Gruyter 2004). p. 349.

    [42] Consider for instance the review of the atrocities of anti-theistic communist regimes of Soviet Russia, Maoist China, and Pol Pot’s Khmer Rouge. A review of some of the relevant historical details can be found in  Khan N. ‘Forever on Trial – Islam and the charge of Violence.’ Yaqeen Institute 2016. https://yaqeeninstitute.org/nazir-khan/forever-on-trial-islam-and-the-charge-of-violence/

    [43] Jami al-Tirmidhi 1770. https://sunnah.com/tirmidhi/24/54

    [45] Habermas, J. (2003). The Future of Human Nature. Cambridge. Polity Press.

    [46] Nietzsche, F., & Kaufman, W. (1995). Thus spoke Zarathustra: A book for all and none. New York. Modern Library. pp. 21

    [47] Kass, L. (2002). Life, Liberty, and the Defense of Dignity. San Francisco. Encounter Books.

    [48] Csikszentmihalyi, M.  (1990). Flow: The Psychology of Optimal Experience. New York: Harper & Row.

    [49] Furber, M. (2008). Ethical dimensions of nanotechnology. Tabah Foundation, 6, 1-18.

    [50] World Health Organization (WHO). (2017). Neglected Tropical Diseases. Retrieved from: http://www.who.int/neglected_diseases/diseases/en/

    [51] Huxley, A. (1974). Texts and Pretexts (the collected works of Aldous Huxley). London. Chatto & Windus

    [52] Bukhari – 170.

    [53] Murad, A. H. (2010). Our Role – Exclusive. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=_bJGDbGcPm4

    [54] Khan, N. M. (2015). Dhikr – Awakening from Illusion. Spiritual Perception: Academic Answers to Spiritual Questions. Retrieved from: http://spiritualperception.org/dhikr-awakening-from-illusion/

    [55] Kass, L. (2003). Ageless Bodies, Happy Souls. The New Atlantis, 1, 9-28.

  • Dünyada Ölümsüzlük? İslami Gözle Trans Hümanizme Bakış

    Dünyada Ölümsüzlük? İslami Gözle Trans Hümanizme Bakış

    Giriş

     1965 yılında, Gordon Moore adlı Amerikalı bir bilim adamı, teknolojik değişimin bir bütün olarak doğru bir izdüşümü haline gelecek bir yoğunluk entegre devresi içindeki iletken sayısı hakkında nispeten özgün bir tahmin yaptı. Moore, söz konusu devrelerdeki iletkenlerin sayısının, her yıl yaklaşık iki katına çıkacağını tahmin etti. [1] Bu üstel büyüme tahmini, devreler içinde salt iletken kitlenin çok daha fazla tanımlayıcı olacağı sonucunu doğurdu. Bilimsel keşif ve bunu izleyen teknolojideki gelişmeler, artık katlanarak büyüyerek ve ivme göstererek büyük ölçüde kabul görmektedir.

    Bu büyüme, daha önce eşi benzeri görülmemiş bir hızla sınırların zorlanmasını beraberinde getirmişti. Yazar ve gelecekçi Arthur C. Clarke (ö. 2008) herkesçe bilinen, “Yeterince gelişmiş bir teknoloji, sihirden ayırt edilemez.” yorumunda bulundu. [2] Gerçekten de, onlarca yıl önce bilim kurgularının esası olan nanoteknolojik müdahalelere tanık olmanın eşiğinde bulunmaktayız. Trans hümanizm, ünlü roman yazarı ve filozof Aldous Huxley’nin kardeşi (ö. 1963) İngiliz biyolog Julian Huxley (Ö. 1975) [3] tarafından icat edilen ve bugün nanoteknoloji, güdü bilim, farmakoloji ve gen terapileri ile sınırlı olmaksızın biyoteknolojik müdahaleler yoluyla, insanoğlunun yaşam kalitesini ve süresini iyileştirme sürecine atıfta bulunan bir terimdir. Trans hümanistler bunu, insanlık tarihindeki belki de en büyük bölümün başlangıcı olarak müjdelerken, trans hümanizme karşı olanlar, tüm o herkesçe bilinen pırıltıların mutlaka altın olmadığına dair uyarıyorlar.

    İslam ve İslam dışı bazı âlimler, trans hümanizmin yayılmasının insanlık için modernliğin meydana getirdiği en büyük zorluklardan biri olduğunu ileri sürmüşlerdi. İnsanlığı trans hümanizmin önerdiği kadar temel bir seviyede değiştirmek için insanoğlunun keşiflerini kullanmak, teoloji, felsefe, biyoloji, psikoloji ve tabi ki ahlakbilimi ile ilgili çok sayıda derin soruların sorulmasına neden olmaktadır. İlginç olan nedir ve bu tartışmanın gidişatını belirleyecek konu olarak ne görülebilir soruları,  Kur’an-ı Kerim’de Hz. Âdem’in hikâyesinden çıkartılan önemli noktalardan biridir. Hz. Âdem, yasak ağacın meyvesinden kısmen yemenin ona ölümsüzlük kazandıracağı vaadiyle Şeytan tarafından yanlış yönlendirilmiştir (Kur’an-ı Kerim 7:20); ölümsüzlük, yerden göğe kadar trans hümanist gündemin bir parçasıdır. Bu makale, Müslümanlarca irdelenmesi gerekecek trans hümanizm tarafından gündeme getirilen en önemli konulardan bazılarıyla mücadele etmeye çalışmaktadır. Asıl soru; İslam’ı trans hümanizmle bağdaştırmaya çalışan özünde var olan zorlukların neler olduğuydu.

    Trans Hümanizme Giriş

    Trans hümanizmin Kısa Bir Tarihçesi

    İsveçli Filozof Nick Bostrom, “Trans hümanist Düşünce Tarihi” adlı makalesinde trans hümanist düşüncenin kapsamlı bir tarihini sunmaktadır.[4] Aşağıdaki bölüm, kendisi ve diğer akademisyenlerin, trans hümanist düşüncenin kökenlerine ve gelişimine atıfta bulundukları önemli tarihsel şahsiyetlerin bazılarını özetlemekte ve müzakere etmektedir. Çoğu zaman edebiyatın hayatta kalan ilk eseri olarak anılan Akad destanı Gılgamış, içinde bir trans hümanist müdahaleyi arayan bir kişinin ilk yazılı hesaplaşması olarak adlandırılabilecek şeyleri içermektedir; destanın başkahramanı Uruk’un kralı ölümsüzlüğü aramak için yola çıkar.[5] Ölümsüzlük arayışı, genellikle trans hümanizmin son hedeflerinden biri olarak gösterilmektedir.[6] Elbette bu kral, birincisi, kaynağını bilim ve akıldan almaktan ziyade sonradan gelen, trans hümanist hareketin anahtarı olan büyülü bir müdahaleyi aramaktaydı. Ancak, aşağıda detaylı olarak işleneceği gibi, bazıları, trans hümanistler tarafından kullanılmasına karşın araçsal akıl yürütmenin, her şeyi kapsayan bir akıl biçimi olmadığını[7] ileri sürecekti. Yunan mitolojisi içinde de trans hümanizmin olası öncülerine rastlamaktayız. Onlardan ateşi çalarak insanlara götüren ve bu suretle insanoğlunun durumunu iyileştirerek Tanrıları öfkelendiren Prometheus’un yanı sıra, Daedalus karakterine de rastlamaktayız.[8] Icarus’un babası Daedalus kendini, insan yeteneklerini mühendisliğe dayalı çözümleri yeğlemek yerine sihir olmadan geliştirmenin yolları bulmakla görevlendirdi. Icarus’un meşhur ölümü, insanların bu konuda aşırı iddialı olma eğilimi ile ilgili bir uyarı olarak bin yıl boyunca hizmet etmiştir.

    Trans hümanist düşüncenin kökleri insanlığın erken metinlerinde bulunabilirken, trans hümanist felsefenin başlangıcında müjdeci olarak itibar edilen Avrupa’nın Aydınlanma Çağı’dır.[9] Avrupa’nın Aydınlanma Çağı, insanlık tarihinin akışını değiştiren bir dizi düşünsel karışıklığı beraberinde getirdi. Aydınlanma Çağı’nın özellikle üç bilgi dalı üzerindeki etkisi – bilim, politika ve felsefe – bilgiye ulaşma ve faydalanma şeklinde bir devrime yol açtı.[10] Avrupa Kilisesinin gücü pahasına laikliğin yükselişi, ahlakın nasıl belirlendiği ve uygulandığı konusunda temel bir farklılığa yol açtı. Güneş sistemimizin dünyanın merkezine ait teorisinin güneş merkezine bağlı teori ile yer değiştirilmesi, bu süre zarfında Avrupa’da meydana gelen düşünsel değişimlerin ne kadar devasa olduğunu, mutlak evrenin ve algılanan biçimin kitlesel olarak nasıl değiştiğini simgelemektedir.[11]

    O dönemin bilimsel devrimi, kesinlikle bilim ve aklın arkasında daha iyi bir dünya   inşa edebilen toplumun seçkin sınıflarının çoğunun arasında, beraberinde bir umut getirdi. Çağın nüfuzlu kişilerinden biri olan filozof Sör Francis Bacon (ö. 1626), Yeni Atlantis adlı romanında, “insanlığın ıstırabını, bilimsel bilginin ve onun teknik uygulamasının geliştirilmesi ve gerçekte kusursuzluğu vasıtasıyla ortadan kaldırılan” ütopik bir adayı tasvir etti.[12]  Bu, o dönemlerde bilim ve potansiyelinin, insanoğlunun koşullarını yükseltmesi ile ilgili olarak birçok kişi tarafından hissedilen iyimserliği yansıtıyordu.

    Bu durumun saf iyimserlik, nükleer bomba ve virüs savaşları ve daha az çarpıcı olsa da sadece zehirli gazlar, kanserojen maddelerin keşfedilmesi gibi diğer yıkıcı icatlara gibi canavarlıkların gelişinden önce olduğu biri tarafından hatırlatıldığında belki daha iyi anlaşılmaktadır. Bilimin ve uygulamalarının yıkıcı olacağının kanıtlanabilir gerçeği, potansiyelleri ile ilgili insanın aklını başına getiren bir iyimserlik zemini olarak hizmet etmektedir. Bu potansiyel çelişki, trans hümanizm ve diğer en ileri teknoloji uygulamaları ile ilgili bilim adamları ve filozoflar arasındaki bölünmede yansıtılmaktadır.

    İyimserliği savunurken, entelektüelleri harekete geçiren şeyin tam olarak teknoloji ve bilim olmadığını daha ziyade insanın bilgiyle yönetilmesi fikri olduğu, rasyonalistlerin “saf aklı” ya da deneycilerin bilimi olduğuna dikkat etmek önemlidir.[13] Avrupa’yı savaşta, politik baskıda ve fen bilimlerinin ihmalinde açmaza sürükleyen dini dogmatizmden kurtulmasında Aydınlanma Çağı, düşünsel bir umut zamanıydı. Benjamin Franklin (ö. 1790) ve William Godwin (ö. 1836) gibi bu dönemin politik filozofları, hastalığın (ve belki de bir gün, ölümün) yanı sıra eşitsizliğin ve adaletsizliğin bilimsel ilerlemeler yoluyla kökünden sökülüp atılabileceğine inanıyordu.[14] Bilim, bu nedenle, en öne çıkan düşünce ve uygulama ekollerinden biri olan aklın bir uzantısı olarak görüldü.

    1859 yılında Charles Darwin’in (d. 1882) Türlerin Kökeni adlı eserinin sarsıntısal bir şekilde yayınlamasıyla trans hümanizm, her zamankinden daha çok ulaşılabilir bir hedef gibi görünüyordu. Teoriye göre, şimdiki insanoğlu evrimsel bir süreçte sadece bir aşamayı temsil etmektedir. Bu nedenle, bu sürecin sonuna ulaştığımızı kim söyleyebilir? Darwin’in teorisini kabul edenler göre artık evrim geçirmeyeceğimiz fikri, evrim geçirmeye devam edeceğimiz fikrinden daha az inandırıcı ya da muhtemel görünmektedir. 1923 yılında İngiliz bilim adamı J. B. S. Haldane (d. 1964) Daedalus ya da genel olarak bilim ve özellikle de genetik ustalığı ile beraber gelecek faydaların iyimser bir görüşünü sunan Bilim ve Gelecek makalesini yayınladı.[15] Haldane önemli ölçüde, pek çok yeni bilimsel gelişmenin, insanların önerdiği doğal sayılmayan şeffaf farklılıklardan dolayı başlangıçta dine küfreden ve hatta menfur bir şey olarak görüldüğünü, başlangıçta insanların hâkim eğilimleri tarafından reddedildiğini öne sürdü. Haldane, bu tartışmada ortaya çıkacak bazı önemli sorunları öngörmüş görünmektedir ve tartışma kesinlikle makalesi en çok satan olduğunda ortaya çıkmıştır.[16]

    Diğer yazarlar da Bertrand Russel’in (ö. 1970) İkarus: Geleceğin Bilimi[17] ve Aldous Huxley’in Yeni Cesur Dünya[18] adlı eserlerinde daha az iyimser tahminler sunarak tartışmaya katıldılar. İkincisi, cinsel ve uyuşturucu tutkuların yanı sıra özgür iradenin, insan dürtüsünün ve özgürlüğünün biyoteknoloji, baskıcı psikolojik uygulamalar tarafından ciddi biçimde gelişmesinin engellendiği distopik bir geleceğin karanlık bir bakışını ortaya serdi. George Orwel’un (ö. 1950) 1984 [19] adlı eseri, biyoteknolojiyi bir baskı aracı olarak açık bir şekilde tanımlamazken, bilim ve teknolojinin “kitleleri” köleleştirmek için kötüye kullanılacağı imkânlar üzerine korkunç bir durum ortaya koydu.

    1927 yılında trans hümanizm terimini, Vahiy Olmaksızın Din adlı metni yazarak dile kazandıracak olan kişi Huxley’in biyolog kardeşi Julian Huxley’di.

      İnsan türü eğer isterse, kendisinin ötesine geçebilir – sadece belirli aralıklarla   değil, birey bir ya da öteki bir şekilde – kendi bütünlüğü içinde birey olarak kendini aşabilir. Bu yeni inancı isimlendirmek lazım. Belki ‘Trans hümanizm’ bu inancı tanımlamak için kullanılabilir; insan olarak kalan, fakat kendisini aşarak insan doğasının yeni imkânlarını, yine kendi doğası için keşfederek.[20]

    Geçen yüzyıl, Moore yasası doğrultusunda bilim ve teknolojinin üssel gelişmesine tanık olmuştu. Uygulamalı bir bilim olarak trans hümanizm, yasama gerekçelerinden dolayı varlığımızdaki daha köklü değişiklikler beklemede kalırken farmakoloji benzerleri içinde küçük bir ölçekte başlamıştır. Uygulama, farmakoloji dünyasında “muaddel ilaç” yoluyla zaten mevcutken, trans hümanizm akademik çevreler içinde tartışılan teorisi ile çoktan bizim aramızda bulunmaktadır. Bu, hepimizin o ya da bu şekilde bundan etkileneceği yeni bir trans hümanist uygulama dalgasının sadece başlangıcı olabilir gibi görünmektedir.

    Trans hümanist Teoriye Giriş

    Bostrom, filozoflar arasında trans hümanizmin en lafını sakınmayan savunucularından biri olmaya devam etmektedir. Trans hümanizmin, türlerimizde bir iyileşmeye yol açabileceği, insanüstü ve en nihayetinde insan ötesine doğru evrimleşmemize olanak tanıyan bir durum olduğunu savunmaktadır. Trans hümanizmin faydaları arasında “insanoğlunun sağlık zincirinin kökten yayılması, hastalığın yok edilmesi, gereksiz acıların bertaraf edilmesi ve insanoğlunun düşünsel, fiziksel ve duygusal yeterliliklerinin artırılması” yer almaktadır.[21] Bostrom’a göre, trans hümanistler “tıp… ekonomik, sosyal, kurumsal tasarımlar, kültürel gelişim ve psikolojik beceri ve teknikleri” kullanarak fayda sağlayacaklar.[22] Doğayı, insanlık tarafından geliştirilmesi gereken “yapılmakta olan, iyi hazırlanmamış bir başlangıç”[23] olarak görmek, sadece trans hümanistlerin dünya görüşünün, Allahü Teâlâ’nın “Biz insanı en güzel biçimde yaratmışızdır.” [Kur’an-ı Kerim 95:4] ayetinde buyurduğu gibi İslami görüşten temelde ne kadar farklı olduğunu vurgulamaktadır.  Bu ayeti, insan ırkının ilerlemesi ile İslam’ı birbiriyle yarıştırmak olarak yorumlamak doğru olmazken, iki dünya görüşünün, yaratılış ve insanın durumunu nasıl gördükleri açısından ne kadar farklı olduğunun bir göstergesidir. Kur’an-ı Kerim’de, Allahü Teâlâ’nın doğayı geliştirmemize imkân tanıyarak hayatımızın belirli yönlerini kolaylaştırdığını vurgulayan ayetler vardır: “Eti yenen büyük ve küçükbaş hayvanları da O yarattı. Onlarda sizin için soğuktan koruyucu şeyler ve başka yararlar vardır, ayrıca onlardan beslenirsiniz. Bu hayvanlar ancak kendinizi fazlasıyla yorarak ulaşabileceğiniz bir beldeye yüklerinizi taşır. Kuşkusuz Rabbiniz çok Şefkatli, çok Merhametlidir.”(Kur’an-ı Kerim 16:5;7) Doğayı geliştirerek ve sınırlı bir üstünlükle dostluğunu kazanarak yaşamları iyileştirmek, İslam’ın dünya görüşüyle temelde çelişmemektedir. Ancak, besi hayvanlarının kontrol edilmesi ile insanların temel yapı taşlarının değiştirilmesi arasında oldukça fazla mesafe bulunmaktadır.

    İnsanoğlunun Sınırları

    Trans hümanistler, insan bedenini ve zihnini tüm yeteneklerimizi sınırlandıran bir şekilde görmektedirler. Bu nedenle, insanlar için mümkün olanın yayılması açısından trans hümanist uygulamadan yararlanabilecek bir dizi alan önermektedirler. Bostrom, olası varoluş şekillerinin insani bakış açımızla algılamanın sınırlı olduğunu öne sürmektedir: “Biz insanlar, kökten gelişmiş bir insan olmanın nasıl bir şey olduğuna dair gerçekçi bir sezgisel anlayış oluşturmak için kapasiteden yoksun olabiliriz.”[24] O, gereksinimlerini sorgulamaksızın kısıtlamaları bir açıdan kabul etmiş göründüğümüzü ileri sürüyor. Dahası, Bostrom gibi trans hümanistler, trans hümanizmin nasıl görüneceğine dair biraz fikrimiz olsa da, postmodernizmin nasıl görünebileceğini, trans hümanizminin sınırlarının ötesindeki postmodemizm ile değerlendirmeye çalışırken inanılmaz derecede naif olduğumuzu ileri sürmektedirler.

    Trans hümanizm, çoğunlukla kabaca sonsuza dek yaşama fikrine indirgenmektedir. Yaşam süresinin artmasıyla ilgili endişe, birçok trans hümanist için merkezi bir odak noktası iken, Bostrom bu hedefi, salt uzun yaşama arzusundan daha fazlası olduğundan dolayı ayrıntılı olarak incelemektedir. Daha uzun yaşamların, daha zenginleşmiş bir topluma yol gösteren yüksek düzeyli olgunlaşma ve büyüme içereceğini ileri sürmektedir. Bunu yaygınlaştırmak için kullandığı örnekler, kültürel açıdan Batı Avrupa’nın dünyaya sunduğu en iyi armağanlar olarak sayılan iki şahsiyet, Beethoven ve Goethe’dir; bugün aramızda olsalardı ve yüzlerce yıldır yaşıyor olsalardı, onların sezgileri ne olabilirdi ve çalışmaları nasıl görünürdü?

    Yaşam süresi endişelerinin ötesinde, trans hümanistler, insanın düşünsel güçlerini iyileştirmesi üzerinde önemle durmaktadırlar. Bolstrom, etkin trans hümanizmin, hafıza, dikkat ve problem çözme becerileri dâhil olmak üzere tüm bilişsel yeteneklerimizde iyileştirmeye yol açabildiğine inanmaktadır. İlginç bir şekilde, aynı zamanda hem felsefi hem de bilimsel açıdan daha etkin bir şekilde düşünebileceğimiz görüşündedir. O, “Felsefi araştırmanın sağlamlığa ulaşamaması ve geleneksel büyük felsefi sorulara verilen genel kabul görmüş cevapların, bu tür bir sorguda başarılı olmak için yeterince akıllı olmadığımız gerçeğinden kaynaklanabileceği mümkündür.” diye yazmaktadır.[25]  Aynı zamanda Platon’un mağara alegorisinden[26] ve mevcut bilişsel gücümüz tarafından sınırlandırılmış olabildiğimiz fikrini nasıl verdiğinden bahsetmektedir.

    Çizgi roman süper kahramanlarının görüntülerini çağrıştıran Bostrom, aynı zamanda, algısal yeteneklerin artmasına yol açan trans hümanizmin potansiyeline inanmaktadır. Belki hayvanların manyetik yönelim, keskin görüş, daha etkili bir koku alma duyusu ya da elektrik ve titreşim algılayıcıları gibi bazı algısal yeteneklerini benimseyebiliriz; ayrıca Bostrom, cinsel hassasiyet ve duyarlılık düzeylerini artırma olasılığından bahsetmektedir. Bostrom ayrıca, “daimi zevki” çağrıştıran ve artan refah açısından konuşan trans hümanizmin psikolojik potansiyellerini ileri sürmektedir ve bu mevzuya gelince genetik eğilimimizin insafına kaldığımızı yazar. Ayrıca, Bostrom, trans hümanizmin, kendi irade gücümüzü ve karakterimizi belirlemede bize imkân tanıyabileceğine inanmaktadır; böylece sigarayı bırakmak gibi görevler daha kolay olacaktır ve karakterimizi zorlanmadan şekillendirebiliriz öyle ki, bu “ideallerimiz doğrultusunda” olur.[27]

    Uygulamalı Trans hümanizm

    Trans hümanist uygulamaya yönelik uygulanabilecek nanoteknoloji, güdü bilim, farmakoloji ve gen terapisi gibi bilimsel süreçler, her ne kadar, her zaman trans hümanist hedeflerin hizmetinde olmasa da, zaten geliştirilmekte ve uygulanmaktadır.

    Atomik, moleküler ya da makro moleküler seviyede (1 ila 100 nm aralığında) geliştirilen teknolojileri tanımlamak için kullanılan bir terim olan nanoteknoloji, biyomühendislik, biyofizik ve biyokimya gibi alanlar içinde zaten kullanılmaktadır.[28] Trans hümanizmin hizmetinde kullanılarak fayda sağlanırken nanoteknoloji, bedensel işlevlerimizi izleyen mikroskobik implantlardan, vücuda giren ve daha etkin bir hastalık teşhisi için kullanılan küçük tanı araçlarına kadar tüm alanlarda çok şey sunmaktadır.

    İnsanın kontrol fonksiyonlarının çalışmasını tanımlamak için kullanılan bir terim olan güdü bilim, yapay sistemlerin, bunları iyileştirmek hatta başkasıyla değiştirmek için kullanılabileceği yollara özellikle dikkat etmektedir. Buna uygun olarak güdü bilim, insanın biyolojik süreçleri arasındaki boşlukları teknolojik araçlarla birleştirmeye odaklanmıştır. İngiliz mühendis Kevin Warwick, elektrikli cihazları uzaktan kontrol etmesini sağlamak amacıyla bilgisayar ara yüzlerini cildinin altına yerleştirerek çeşitli sibernetik araçları kendi üzerinde test etmiştir.

    Trans hümanizme yönelik farmakolojik yaklaşımlar, belki de psikolojik hastalığı tedavi etmek için uzun süredir kullanılmış olan psikoaktif ilaçlara yönelik tutumların yumuşamasından dolayı zaten yaygındır. Farmakolojik trans hümanizm, farmakolojik bir madde kullanarak bilişsel işlevimizin bir yönünü geliştirmeyi kapsamaktadır. Çok önemli bir şekilde bu, hastalığı teşhis yolu ile belirlenemeyen bir şeyin geliştirilmesini içermektedir. Kullanımı birçok ülkede artış gösteren “akıllı ilaç” olarak adlandırılan Modafinil kullanımı bunun en güzel örneğidir.[29] Uyanıklığı, hafızayı ve düşünce berraklığını desteklediği için çoklu sınav ve ödevlerle karşı karşıya kalan öğrenciler arasında özellikle popüler hale geldiği söylenmektedir.

    Gen terapisi, kusurlu ya da zayıf genleri daha sağlıklı olanlarla değiştirme sürecini içermektedir. Trans hümanizm bu süreçlerin, kusurlu genleri tedavi etmenin ötesine geçtiğini görecekti fakat aynı zamanda arzulanan karakter özelliklerinin seçimine olanak tanıyan sağlıklı bir gen grubunu “iyileştirmek” için kullanılmaktaydı. “Tasarım bebekler” terimi, artık bu uzak bir fikrin bir defaya mahsus yayılmasını düşünen halkın bilincinin içine girmişti. Yönetmelikler insan olmayanlara gen terapileri uygulanmasını hala kısıtlıyor olsa da son yirmi yıl, belirli bitki türlerini “iyileştirmek” için kullanıldıklarını görmüştü. İnsanlara uygulandığında, daha yükseğe zıplayabilen, daha iyi hatırlayabilen, boyu daha fazla uzayabilen ve benzerleri gibi çocukların gelişimine varsayımsal olarak yol açabilmektedir.

    Bu gelişmeler farklı aşamalarda bulunmaktadır fakat tüm bunlar, yaşam döngülerinde nispeten zamanından erkendir. Teknolojinin ileriye doğru attığı adım, yakın gelecekte daha yaygın kullanımı öngörmektedir. Diğer bilimsel ilerlemelerle de gördüğümüz gibi, sırf yaygın hale gelmeyip aynı zamanda olağan sayılmaya başlanan bu uygulamalardan, sadece bir yıldan daha az bir süre daha uzak kalabiliriz. Bu meselenin ele alınması, Müslüman dünya için çok büyük öneme sahiptir. Cevaplara yönelik talebi karşılayamamak ya da zamanında cevap sunamamak, araştırmacılar ve sıradan kişilerin arasının açılma riskini oluşturmaktadır.

    Transhümanist Dini Düzen

    Tüm trans hümanistler ateist olmasalar da (Hıristiyan Trans hümanist Derneği’nin varlığının kanıtladığı gibi), çoğunluğu böyle görünmektedir, yapılan bir ankette, trans hümanistlerin % 75’ten fazlasının böyle olduğunu bildirilmektedir.[30] Yine Aydınlanma Çağı’na başvurursak, içinde, ateizmin tartışılır bir biçimde yayılmasıyla beraber hem çağdaş trans hümanist hareketlerin köklerini hem de ve kesinlikle laikliğin yaygınlaşmasını görebiliriz. Ancak, bu bilim dalında kullanılmış dilin yanı sıra yer alan temaların daha yakın bir incelemesi, trans hümanizmin aslında bir dini harekete benzeyen bir hareket olabildiğini ileri sürmektedir.

    Akademisyen Steven Goldberg (ö. 2010), trans hümanist hareketin dini olarak uygun görülebileceğini savunmuş birkaç akademisyenden biridir. Konuyu, Birleşik Devletlerin bir devlet okulundaki öğrencilerin belirli bir dine dair almaları gereken ders yasağını anayasal bakış açısından incelersek, Goldberg, “Trans hümanizm, temel ve nihai soruları ele alıyor mu?” ve “Trans hümanizm geniş kapsamlı bir hareket mi?” diye sormakta ve her iki sorunun cevabının olumlu olduğunu ileri sürmektedir. Bunun biçimsel ritüeller ya da yapıyla bağlantılı olmadığını, trans hümanizmin bir dine benzeyen bir hareket olduğunu öne sürmek için kanıtların yeterli göründüğünü söylemeye devam ederken, “trans hümanizmin öğretileri, sadece bir kimya dersinin müfredatı ya da Batı felsefesi üzerine bir araştırma dersi gibidir” iddiasında bulunmanın aldatıcı olacağı sonucuna varmaktadır.[31] Bu nokta da Goldberg, bilim, bilginin tarafsız bir dalı olarak sayılabildiğinden, bir bilim dalından çok bir dine benzeyen trans hümanizmin içinde insanoğlunun nasıl olması gerektiğine dair bir görüş barındırdığı fikrini vurguladı.

    Dini ve trans hümanist dünya görüşlerin arasındaki benzerlikler üzerine yazan, Faraday Bilim ve Din Enstitüsü’nden başka bir akademisyen, Beth Singler, bazı ortak noktaları, “Sonsuz bilginin tanrısal varoluşu… (zihnimizi doldurarak)    Bedensel isteklerden ve bu kısıtlı dünyadan bir kaçış;  bir başkalaşım anı ya da ‘kıyamet’… Peygamberler (Google için çalışsalar bile)” nezdinde kaydetmekte; “Bilinçli ya da bilinçsiz olarak, dini fikirlerin, yapay zeka tarafından şekillendirilmiş bir geleceği konuşan, planlayan ve umut edenlerin anlatılarında iş başındadır” sonucuna varmaktadır.[32] Bahsedilebilecek bir başka benzerlik, birçok dinin ve şüphesiz semavi dinlerin yanı sıra trans hümanizmin onu dünyaya beraberinde getirmeye çalıştığı bir sonraki yaşamı amaçlayan ütopyaya ulaşma hedefidir.

    Bu fikirlerin belirli bir geçerlilik kazandığı yer, trans hümanizmin – birçok destekçisinin ilan ettiği gibi – dini düşünceden uzak bir hareket olmadığı gerçeğini vurgulamaktadır. Onu, alternatif bir dini dünya görüşü olarak görmek, onu diğer dünya görüşleriyle karşılaştırmamıza imkân tanımaktadır. Bu makalenin geri kalanı trans hümanist ve İslami dünya görüşlerini karşılaştırmaktadır.

    Trans hümanizmin İslami İncelemesi

    Bazılarının, özellikle Yeni Ateistlerin tartışmasına rağmen, İslam hiçbir suretle bilime karşı bir din değildir. [33] Müslüman bilim adamlarının çağdaş örneklerin yanı sıra bilimde çığır açan büyük öncülerin birçoğunu öven İslam’ın düşünsel tarihini bir kenara koyarsak, kişi bilgi arayışını doğrudan Kur’an-ı Kerim’in buyruklarında bulabilir; “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?! Doğrusu ancak akıl iz’an sahipleri bunu anlar.” [Kur’an-ı Kerim 39:9] Ancak, Müslüman bilim adamlarının uzmanlığı, kendi inançlarının bir uzantısı olarak görülmektedirler ve hal böyle olunca da belirli ilkelere göre yönetileceklerdir. Onların ne yaptıkları, neyi başarmayı umut ettikleri, araştırmalarının etkilerinin neler olabileceği ve nihayetinde bunun insanoğlunun kendi hemcinslerinin yararına olup olmayacağı hakkında temel sorular sormalarını sağlayacak bir takva, Allah bilinci onları sarmalamalıdır.

    Hem İslami hem de laik bilim insanları kendi etik değerlerine işaret ederken, bu değerler birbirinden uzaklaşabilir ve hatta birbiriyle çelişebilir; belki de Müslümanların vahiyden kendi etik değerlerini çıkarttıklarını farz edersek, bu şaşırtıcı değildir. Ancak, iki dünya görüşünün birbirinden farklı olması sadece etik konusunda değildir. Müslüman dünya görüşü, yaşamın amacını açıklayan ve aynı zamanda insanoğlunun sınırlarının ardındaki anlamı üzerine ayrıntılara inen bir anlatı içeren vahiyden ibret almaktadır. Trans hümanistler, Kur’an-ı Kerim’i bir başvuru noktası olarak kullanmadıklarından dünyayı oldukça farklı bir şekilde görmeleri doğaldır.

    Bu yüzden trans hümanizm söz konusu olduğunda, Müslüman’ın, laik bilim adamından birçok kilit noktalarda farklılaştığını görmek şaşırtıcı değildir. Trans hümanizm, varlığımız için yeni bir gerçekliğini yaratmak üzere insanlığın en dikkatle hazırlanmış teşebbüsünü temsil etmektedir; bu tür devasa bir değişikliğin, ihtiyat sahibi Yaratan’a inananları belirli alanlarda birbirine düşürecek olması yerindedir.

    Ruhsal Dengeyi Bozmayın

    Bu tartışma ile ilgili en geçerli Kur’an-ı Kerim ayetlerinden biri, Rahmân Suresi’nde bulunmaktadır, “Göğü O yükseltti, denge ve ölçüyü O koydu ki dengeden sapmayasınız; Ölçüyü düzgün tutasınız ve eksik tartmayasınız.” [Kur’an-ı Kerim 55:7-9] Bu ayetlerin, geleneksel olarak adalet dengesine işaret ettiği anlaşılmışken (Celâl ed-Dîn es-Suyûtî, İbn Kesir, Ebu’l A’lâ el-Mevdudî), bazı çağdaş yazarlar, kendi teamüllerini doğadaki ve yasalarındaki bir dengeye yaymışlardır.[34][35] Elbette, iki anlam birbirinden ayrıcalıklı değildir ve hatta birbirini tamamlayıcı olarak görülebilir. Genetik müdahaleler söz konusu olduğunda, doğada var olan hassas bir dengeyi bu tür müdahaleler yoluyla tamir edilemez bir biçimde geri alamayabileceğimiz gibi bu ayet, trans hümanizm ile özellikle alakalıdır. Biyo-muhafazakâr korku tellallığı gibi, insanlar tarafından yaratılan, küresel ısınmadan, hayvan türlerinin eşi benzeri görülmemiş bir oranda yok olmasına ve doğal kaynakların azalmasına kadar varan etrafımızdaki dengesizliğin etkileri gibi bu tartışma silsilesini öylece reddedemeyiz. Fosil yakıtlarına çok dikkat edilirken, su gibi ve temiz hava gibi daha da önemli kaynakların yaklaşan ve belki de artık bugünden çok da fazla uzak olmayan kıtlığı hakkında gittikçe daha çok şey duymaktayız. Bu gelişmekte olan krizlerin çoğu, bilim adamlarının tüm sonuçlarını yeterince düşünmediği bilimsel araştırmaları tarafından başlatılmış bazı aşamalarda bulunmaktaydı. Resmin tamamının anlaşılmasından çok daha önce bu araştırmalar, daha ileriye taşındı ve o zamana kadar tehlikeler çoktan keşfedilmiş, çok hasarlar verilmişti. Kur’an-ı Kerim, “ve onlara ‘Yeryüzünde düzeni bozmayın’ denildiğinde, ‘Hayır, biz yalnızca ıslah edenleriz’ derler. Biline ki, gerçekten bozanlar onların ta kendileridir, ama farkında olmuyorlar.” buyurmaktadır. [Kur’an-ı Kerim 2:12-13] İnsan genleri ile oynanması, tam olarak anlaşılamayacak bir şeye devasa bir adım atmaktır. Bu seviyede yapılan hatalar yıkıcı serpintiye yol açabilir. Belki de bu ayetlerde en ilginç olan, “düzeni bozmayın” emridir. Bu ayet,  insanların dengeyi bozabilecekleri bir aşamaya ulaşacağını öne sürmektedir; biz, şüphesiz bu sahnenin ortasında görünmekteyiz.

    Dengeyi bozma fikri üzerine daha fazla düşünüp taşınırsak, bu iki ana tema ilgili olarak tanımlanabilir. Bunlardan biri, dengeyi bozmanın kötü etkileri ile ilgilidir. Besin olarak kullanılan genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO), artık daha yaygın hale gelmektedir. GDO süreçleri, yaratılışı, genetik müdahale yoluyla iyileştirme ihtiyacı gibi aynı trans hümanist düşünce ilkelerine dayanmaktadır. Bu konu bu makalenin sınırları dâhilinde olacak kadar geniş ve derin olsa da, yapılabilecek olan şey, GDO’lu gıdaların zararsız ya da zehirli olup olmadığı üzerinde henüz karar verilmemiş olmasıdır.[36] Çalışmalar, kan zehirlenmeleri[37], gluten bozuklukları[38], meme kanseri[39], ve çocuklarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)[40] gibi bir dizi rahatsızlığı GDO’lu gıdalara bağlamıştır. Genetik olarak değiştirilmiş bitki ve hayvanların etkilerine henüz tam anlamıyla hâkim olurken, insanları genetik olarak değiştirmeyi derinlemesine araştırmak vakitsiz olacaktı. Bu düzeyde Kur’an-ı Kerim’de bulunan uyarı, dünyamızı ve kendimizi koruma duygusundan kaynaklanıyor olarak görülebilirdi.

    Bu Kur’an-ı Kerim ayetlerinin, dengenin bozulmasından doğan zararların bir uyarısının ötesine geçmekte olduğu daha ötede tartışılabilirdi; bu ayetler, düşünsel sorumluluğa ve alçakgönüllülüğe yapılan bir çağrı olarak da görülebilirdi. Trans hümanizmin tüm felsefesi, insanüstü kahramanlık tutkusu, insan ırkının tanrısallaştırılması, güce ulaşma temeline dayandırılmaktadır. Bu, gelecekteki kendimize bir tapınmayı içermektedir. Buna ilaveten, sınırlı bir biyolojik organizmanın, evrenin cevherlerini kavrama ve onları irademize tabi tutma konusunda sınırsız fetih gerçekleştirebildiği akıl dışı temel bir varsayım bulunmaktadır. İnsanlık, bunu yapabilmeyi seçebilecek özgür iradeye aynı anda sahipken, dengeyi bozabilmenin doruklarına ulaşabilir. Avrupa romanları, Victor Frankenstein ve onun üzerinde çok fazla düşünülmeden oluşturulmuş bilimsel çabalarından, Icarus ve onun daha fazlası için bastırılamaz dürtüsüne kadar bu dengeyi bozan kurgu karakterlerle karmakarışıktır. Firavun ve Haman’ın Kur’an-ı Kerim’de bahsedilen hikâyesinde, üstünlüğe ulaşmak ve böbürlenme ve kendi kendini tanrısallaştırmaya kalkışmak üzere benzer bir dürtü görmekteyiz:

     Firavun, “Ey seçkinler! Sizin için benden başka tanrı tanımıyorum. Ey Hâmân! Haydi benim için tuğla fırınını yak, bana bir kule yap. Belki oradan Mûsâ’nın tanrısını görürüm; ama kesinlikle onun bir yalancı olduğunu düşünüyorum” dedi [Kur’an-ı Kerim 28:38].

    Hz. Musa ve Firavun’un hikâyesi, Kur’an-ı Kerim’deki en sık tekrarlanan hikâyelerden biridir. Firavun, gücünü kendi halkına sefalet çektirmek için kullanan, ayrımcılık yapan, hayal dünyasında yaşayan, güce tapan ve kendini beğenen en kötü hükümdar tipinin bir ilk örneğini temsil ediyor gibi görülebilir. Kur’an-ı Kerim’de firavun, gerçekten de birçok sınırı aşmıştı; bu nedenle Musa’ya “Firavun’a git, çünkü o sınırı çok aştı.” [Kur’an-ı Kerim 20:24] diye emredildi.

    Bu belirli ihlal, İlahi Gücü fethetmek için onun hezeyanlı arzusundan doğmuş gibi görünmektedir; Firavun, belki de bir dereceye kadar narsistik dürtüsü dolayısıyla, “Ben sizin en yüce rabbinizim!” [Kur’an-ı Kerim 79:24] demişti. Bu nedenle, biz, bu despot hükümdarın kalbine ve zihnine anlayış kazandırmaktayız. Firavun, kendi dönemindeki zanaatkârları, kendisine sunulanın üzerinden güç kazanmak için kullanmaya çalıştı ve eski Mısırlılar usta inşaatçılardı. Burada, firavunun, marifetinden dolayı, Gök kubbeyi fethedebileceğine ve tanrısallığa kendisinin hükmedebildiğine inandığına dair yanlış bir inanış görüyoruz. İslami anlatıdaki Firavun’un kaderi iyi bilinmektedir ve kendi kendini tanrısallaştırma sanrısı peşinde koşanlara kesin bir ibret olarak hizmet etmektedir.

    Alman filozof Friedrich Nietzsche, insanoğlunun kendi öz yeterliliğini, Allah’ın ölümünü ilan eden bir Ubermensch (üst-insan) olarak kucaklamak zorunda olduğunu ünlü kahramanı Zarathustra’nın ağzından açıkladı.[41] Fakat Allah’tan gelen bir bağımsızlık ilanı, insanoğlunu güçlendirir mi ya da büyüklük ve fethetme arzuları için onu kendi sanrısal kovalamacasına tutsak eder mi?  İnsanoğlu, karşılıklı işbirliği temelinde ve birbirlerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir araya gelmekte, bu suretle sosyal davranış kurallarını oluşturmaktadır. Belki insanlık tarihindeki en tehlikeli insanlar, kimseye ihtiyaç duymadıklarını düşünenler olmuştur.[42] Firavun’un Kur’an-ı Kerim’deki hikâyesi bu dersin kilit bir hatırasını sunmaktadır.

    Kur’an-ı Kerim’deki bir başka ayet, trans hümanizmin olası tehlikelerine karşı daha kesin bir uyarı olarak şeytanın aşağıdaki sözleri ile tebliğ etmektedir;

     “Allah şeytanı lânetlemiştir, o da ‘Kullarından belli bir pay alacağım, onları mutlaka saptıracağım, onları boş kuruntulara kaptıracağım, kesinlikle onlara emredeceğim de hayvanların kulaklarını yaracaklar, emredeceğim de Allah’ın yarattığını değiştirecekler…’

    Ve ayet şöyle devam etmektedir:

    “…Allah’ı bırakıp da şeytanı dost edinen kimse elbette apaçık bir ziyana düşmüş olur.” [Kur’an-ı Kerim 4:119]

    Burada yaratılışın doğasına zarar verilmesine karşı uyarılmaktayız. Burada tartışılacak bir husus bulunmakta: trans hümanizm, yaratılışa zarar vermeyi mi yoksa yaratılışın düzeltilmesini mi temsil etmektedir? İslam âlimleri arasında, bir kusuru düzeltmek için kullanılan düzeltici işlemlerin ve protezlerin kullanımı genellikle, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) savaşta burnu koptuktan sonra altından yapılmış bir burun edinmesi doğrultusunda yol gösterdiği bir sahabenin hikâyesinin anlatmasıyla teşvik edilmektedir.[43] Çağdaş âlimler, düzeltici lazer göz ameliyatı olmaya cevaz verilmesi konusunda olumlu karara varmışlardı.[44] Düzeltici işlemler ve trans hümanist işlemler arasındaki en önemli fark, amaçlarında yer alabilir; cerrahi işlemler, (biyolojik bir anormallik, yaralanma, sakatlık ya da hastalık nedeniyle) yanlış giden bir şeyi düzeltmeye çalışırken trans hümanizmin amacı, iyi hazırlanmamış bir yaratılış olarak görüleni, insan olarak doğduğumuzda bize verilenden daha fazlasını – daha uzun bir yaşam, daha duyusal algılar ve benzerleri – vererek iyileştirmektir. Onların başlangıç noktası, sağlıklı bir insanın bile, onlara verilmiş olanın sınırları içinde kapana kısılması ve trans hümanist uygulamanın daha fazlasını vermeyi teklif etmesiyle yakalamasıdır. GDOlar örneğine geri dönersek, kişi, bunun iyileştirmek yerine zarara neden olabileceği kolaylıkla görebilir.

    Bilimsel Müdahaleye Karşı Kişinin Cihadı

    Trans hümanist dünya görüşünün anahtarı, insanoğlunu bilimsel müdahaleyle, psikoaktif maddeler aracılığıyla belleğini arttırarak ya da bir kişinin fiziksel ya da psikolojik öz yapısının istenmeyen bir yönünü toptan yok etmek için genleri düzelme yoluyla iyileştirme sürecidir. Alman filozof Jürgen Habermas, bu tür müdahalelerle ilgili yapılan birçok eleştiriyi konu etmişti. İnsanları araçsallaştırmaya karşı çıkmakta ve insanların nasıl “olması gerektiği” ve özerklik ihlalinin bileşkeleri üzerine öznel bir düşünceyi dayatarak itiraz etmektedir. Eğer bir kişi, bir insanın tek bir yönünü iyileştirmeye ya da yükseltmeye çalışırsa, başka bir kişinin acı çekmesinin doğal olduğu görüşünü belirtmişti.[45] Şüphesiz, Habermas’ın özerkliğin ihlali ve insanoğlunun araçsallaştırılması hakkındaki fikirleri, İslami düşüncede kolayca bir yer bulabilirdi. İslam, özerkliğe güçlü bir vurgu yapmaktadır: “Hiçbir günahkâr başkasının günahını yüklenmez (taşıdığı, kendi günah yüküdür).” [Kur’an-ı Kerim 35:18] Kur’an-ı Kerim daha da ileriye gitmektedir: “Ey insanlar! Rabbinize saygısızlıktan sakının; hiçbir babanın evlâdından fayda göremeyeceği, evlâdın da babasından hiçbir yarar sağlayamayacağı bir günden korkun.” [Kur’an-ı Kerim 31:33] Müslümanlara kendi hareketlerinden sorumlu oldukları ve sorumlu tutuldukları, yapmış oldukları için Allah’a tek başlarına hesap verecekleri öğretilmektedir.

    Bu araştırma alanı, trans hümanist müdahalelerin özgür iradeye karşı çalışabileceğinin altını çizmektedir. Özgür irade, kendisine, etrafındakiler ve bir bütün olarak topluma zararlı davranışlarda bulunmayı seçen bireylere kapı açan bir sorumluluktur. İslam, istenmeyen düşünceleri ve davranışları ortadan kaldırmaya kesinlikle karşı değildir; bunu yapmak için çabada bulunmak bir Müslüman olmanın temel yönlerinden biridir. Fakat İslam insana bunu, kişinin kendisine karşı verdiği bir mücadele (cihad) yoluyla yapmaya çağırmaktadır. Kötülük yapma potansiyeline sahip olmak, tamamen özgür bir iradeye sahip olmanın ayrılmaz bir parçasıdır. Bu, trans hümanistin varsaydığı gibi, tasarımlarımızda bir kusur olarak görülmemekte; daha ziyade İslam bunu İlahi tasarımın ayrılmaz bir parçası olarak görmektedir.

    İnsani kusurlarımızın kabul edilmesi, aslında insanoğlu olarak güdülenme araçlarımıza doğuştan bağlı olabilir – bu dünyadaki rolümüzü oynuyoruz çünkü yerine getirmemiz gereken ihtiyaçlarımız, umutlarımız, hedeflerimiz ve arzularımız bulunmakta.

    İnsanoğlunun hiç hareket etme ya da çaba sarf etme ihtiyacı duymadığı, endorfin kaynaklı zevkin sabit bir durumda kalması için beyinlerinin elektrokimyasal olarak uyarıldığı, bilinçli besin alma ya da atık çıkartma gereksinimi içinde olmamak için bedenleri teknolojik olarak donatılan,  teknolojik açıdan çok yeterli olduğu ütopik bir dünya hayal edin. Böyle bir durumda, insanlar yaşamlarının tamamen değerden yoksun ya da amaçsız bulurlardı – niçin hiçbir nihai amaç ya da arayış, üstesinden gelmek için hiçbir engel, elde etmek için hiçbir arzu olmasın? İnsanoğlunun varoluşu için istenen son nokta gerçekten bu mu?

    Nietzsche’nin zorluktan uzak, büyük amaçtan yoksun, kendi küçük dünyalarında hoşnut “pire gibi köklü” Son Adamları, mutluluğu bulmuş olduklarına inanmaktadır.[46] Leon Kass’in sözleri daha da iğneleyicidir, “Zafer anında Promethean adamı, memnun bir ineğe dönüşür”[47] Psikolojik bir bakış açısından gelen “akış” kavramını Mihaly Csikszentmihalyi popülerleştirdi; onun savı, insanların, yeterlilik düzeyleri içinde olan bir zorluğa kendilerini kaptırdıklarında en mutlu oldukları fikrinin merkezine oturdu.[48] Zorluk olmadan, bu asla mümkün olmazdı. Daha fazla anekdotsal bir şekilde, bir engelin üstesinden gelmekle edinilen zevk ve değerin şeffaf duygusunu anlatan bir bireyi işitmek yaygındır.

    İslami konum, insanoğlunu daha sonra dünya gerçeklerine ve insanlığın durumuna meydan okuyan iyi bir durumda (“Biz insanı en güzel biçimde yaratmışızdır.” [Kur’an-ı Kerim 95:4]) dünyaya geldiğini görmek olarak tanımlanabilirdi; insanlığın bir kısmının “düşüş”üne sebep olan işte bu mücadeledir (“Sonra onu aşağıların aşağısına indirdik.” [Kur’an-ı Kerim 95:5]). Vahiyde açıklandığı gibi, bu, insanların başarılı olmasına imkân veren Allah’ın yol göstermesine bağlı kalmaktadır: “Ancak iman edip iyi dünya ve âhiret için yararı işler yapanlar başka; onlar için kesintisiz bir ödül vardır.” [Kur’an-ı Kerim 95:5]; “Nefsini arındıran elbette kurtuluşa ermiştir. Onu arzularıyla baş başa bırakan da ziyan etmiştir.” [Kur’an-ı Kerim 91:9-10].

    Bu, insan doğasını neyin oluşturduğu konusunda İslami dünya görüşü ve trans hümanist tarzı bir çekişmenin içine koymaktadır. İnsanın doğası ve yaratılışı, Bostrom’un yazdığı gibi “iyi hazırlanmamış” değildir; daha ziyade, insanlık ilahi amaç ile ilahi bir kaynaktan yaratılmaktadır. Öyleyse her insanoğluna düşen görev, biyoteknolojik müdahaleden ziyade içsel mücadele (cihad, nefs) yoluyla kendi iyilikleri için çabalamak ve bunu korumaktır. Bu mücadele, seçim olarak tanımlayabileceğimiz şeylerin daha sınırlı bir kapsamı içinde faaliyet gösteren diğer yaratılış biçimlerinin aksine, insanlığın özgür iradeye haiz eşsiz konumundan kaynaklanmaktadır. Müslümanlar, özgür iradenin bahşedilmesini ilahi sırlardan biri olarak görmektedirler. Melekler, Allah’a neden ahlaksızlığa düşecek bir tür yaratacağını sorduklarında, Allah onlara, “Şüphe yok ki, ben sizin bilmediklerinizi bilirim” buyurdu [Kur’an-ı Kerim 2:30]. Trans hümanizmin, insanlığın tecavüz, yalan ve hile gibi rahatsızlıklarını biyoteknolojik ya da genetik müdahale yoluyla toptan yok etme hedefini okurken, kişi bir yandan özgür iradeyi korurken bunun nasıl yapılabileceğini sormalıdır. Bu konuda derinlemesine düşünmek zordur ve kişinin kendisini Huxley’in distopyasını düşünürken bulması zor değildir.

    Eşitsizliğin Toptan Yok Edilmesi

    Bostrom, trans hümanizmin, hareketin önemli hedeflerinden biri olarak trans hümanist teknolojiye eşit erişimi kaydedip, eşitsizliği toptan yok etmek için kullanılabileceğini ileri sürmektedir. Trans hümanistlerin sonra gelen endişesi, birçoğunun yeni teknolojilerle ilişkili kaçınılmaz eşitsizlik fikrinden doğmasıdır. Kişi bir bilimi, içinde geliştirilmekte olan bağlamdan ayıramaz. Bir toplumun daha geniş kapsamlı olarak hüküm süren dünya görüşüne bağlı önyargıları,  içinde geliştirilmekte olan bilgi ve uygulama üzerine türetilmesi ve zihne sokulması muhtemeldir. İslam ve nanoteknoloji üzerine yazdığı yazılarda, Musa Furber, uluslar arasındaki nanoteknolojiye eşit olmayan bir erişimi, “nano bölünme”ye yol açmak olarak tanımlamaktadır.[49] Furber, aynı zamanda bu tür araştırmaların gittiği yönlerle ilgili endişelerden de bahsetmektedir. Bu nokta, araştırmanın tıp camiası içinde gerçekleştiği yönde ortaya çıkan önyargıların etkilerine çoktan şahit olduğumuz için özellikle yerindedir; 1 milyardan fazla insanı etkileyen tropik hastalıklar hastaların çoğunluğunun maddi olanaklarının kısıtlı olmasından dolayı yeterince araştırılmamaktır. Bu, hastalığı ilaç şirketleri açısından, çalışma alanında önemli kararlar alanlar ve hastalığın etkilerinden muzdarip olanlar arasındaki psikolojik mesafe nedeniyle daha az baskıcı olmasının yanı sıra nispeten karsız hale getirmektedir. [50] 

    Aldous Huxley bir keresinde şöyle yazmıştı: “Bilim, kendi içinde ahlaki açıdan tarafsızdır; uygulandıkça iyi ya da kötü hale gelir ”[51] Bugün toplumlarımız içinde var olan herhangi bir eşitsizliğin, doğal olarak herhangi yeni bilimsel ya da teknolojik gelişmeye uzanacağı muhtemel görünmektedir. Trans hümanist gelişmelerin, eşitsizliği toptan yok etmeye yardımcı olacağı öngörüsü, derinlemesine yanlış görünmektedir. Trans hümanist uygulamanın içinde neler olup bittiğini gözlemlemek, onun varlıklı kişilerin oyun alanı olduğunu açık bir biçimini gözler önüne sermektedir. Kriyojenik dondurma ve benzerleri gibi şeylerle ilgilenen laikler ve kadınlar, 20.000$’lık bir büyüklüğü elden çıkartmak zorunda kalırlarken, 15,6 milyar dolarlık bir serveti idare eden Elon Musk gibi milyarder değillerse, çoğunlukla milyoner olan lider şahsiyetler, bu tür teknolojileri dünya nüfusunun çoğunluğu için ulaşılmaz kılmaktadırlar. Eşitsizliğin bir yok edici olması şöyle dursun, toplum içinde daha da yüksek eşitsizlik seviyelerine yol açan varlıklı kişiler için trans hümanizmin zengin bir şekilde gelişmekte olan araçları kapsayacağı muhtemel görünmektedir. Servetin belli çevreler içinde tutulması ve daha geniş bir toplum arasında dağıtılmamasına karşı Kur’an-ı Kerim uyarmaktadır; Müslümanlara servetlerini ihtiyacı olanlara dağıtmaları emredilmektedir, “…Böylece o mallar, içinizden yalnız zenginler arasında dolaşan bir devlet olmaz …” [Kur’an-ı Kerim 59:7].

    Yaşamın Uzatılması ve Zenginleştirilmesi

    Birçok trans hümanistin hedefleri arasında ölümsüzlük arayışı yer almaktadır. Sonsuz yaşama kavuşmak, Müslümanlar da dâhil olmak üzere dinine en çok bağlı imanlılar tarafından paylaşılan bir amaç olurken, bunu dünyada elde etmeye çalışmak Müslüman zihniyetine yabancıdır. İslami anlatı açıktır: bu yaşam insan yolculuğunun bir parçasıdır ve başarıyı elde etmek onu uzatmayı gerektirmez, daha ziyade iyilik ve tövbe dolu bir hayat yaşamak ölüm yoluyla vücut bulmaktadır.

    Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) sahabelerine şunları buyurmaktadır:

     Sen dünyada bir garib veya bir yolcu gibi ol. Akşama erdin mi, sabahı bekleme, sabaha erdin mi akşamı bekleme. Sağlıklı olduğun sırada hastalık hali için hazırlık yap. Hayatta iken ölüm için hazırlık yap.[52] 

    Bu yaşadığımız dünyanın resmini çizen bu tür hadisler, ne mükemmel olmak anlamına gelmekte ne de Müslümanların dört elle sarılması gereken bir şey anlamına gelmektedir. Bu sadece, birçok trans hümanistin yaptığı gibi, öbür dünya kavramını denklemden çıkararak, daha uzun bir yaşam arayışını zahmete değer kılmak gibi görünmesidir.

    Ancak İslam, bedeni inkâr eden bir din olarak görülmemelidir. Şeyh Abdal Hâkim Murad, trans hümanizm bağlamında bu noktanın altını çizmektedir; Hıristiyanlığın unsurları ve Budizm’in ardında yer alan bazı temel fikirler, bedenin inkâr edilmesi etrafında dönerken İslam, bedenin hakkını vermektedir ve sahibinin beden üzerinde bir sorumluluğu bulunmaktadır. [53] Günde en az birkaç kez temizlenmeli ve sadece helal (caiz olan) değil, aynı zamanda tayyib (iyi ve katkısız) olan gıdalarla da desteklenmelidir; bakımlı, parfümlü, temiz kıyafetlerle sarılmalıdır. Ölümden sonra bile, ruh bedenden ayrıldığında, vücut yıkanmakta, sarılmakta ve dua edilmektedir. Trans hümanist düşünceye karşı İslami muhalefet, bedenin inkâr edilmesinden ya da bir bütün olarak bu yaşamdan kaynaklanmamaktadır. Müslümanlar, İslam, bedeni inkâr etmenin aşırılığı ile bedensel ölümsüzlük arayışı arasında iyi bir denge değiş tokuşu yaptığına inanmaktadırlar.

    Trans hümanistler, yaşamları zenginleştirmeye giden yolda olduklarını iddia ederken, İslami tutum, anlam vermek yerine yaşamı uzatmaya odaklanan, organik olarak arındırmaktan ziyade zihnin yetilerini kabaca geliştirmeye odaklanan ve daha önce bize verilmiş duyulardan daha iyi faydalanmaktan ziyade bize daha fazla duyusal algı yolları sunmaya odaklanan ilgi merkezini içi boş saymaktadır. Dr. Nazir Khan, İslami geleneğin içinde zaten var olan insan sınırlarının ötesine geçen bir tavrın varlığı için sağlam bir gerekçe açıklamaktadır. Bu terimin felsefi ve ideolojik yükünden dolayı kimse trans hümanizm terimini kullanmazken, bu yeteneklerin geliştirilmesi için trans hümanist hedeften tamamen farklı olmayan kişinin kalbi ve zihninin yanı sıra duyusal algılarının iyileştirilmesi ile ilgili olarak İslam içinde bir fikir bulunmaktadır. Khan, gelişmiş duyusal yeteneklerin düşmanının, bir gaflet (ghafla) halinde olmak olduğunu yazmaktadır. Büyük İslam âlimi Ibn Kayyim el Cevziyye’den (ö. 1350) şöyle aktarmaktadır, “Eğer gaflet birinin zamanının çoğunda hâkimse, onun kalbindeki donukluk o nispette büyür. Ve eğer kalb donuklaşırsa şeyleri olduğu gibi yansıtmaya son verir …ve eğer donukluk, kalpte birikir ve kalbi tamamen karartır ve sarmalarsa, kalbin yansıtıcı vasfı ve algısı tamamen kaybolur… Kişinin kalbi ile vücudunun kalanı arasındaki bu bağlantı, İslami dünya görüşü içinde hep var olmakta, ancak laik yaklaşımlarla tamamen göz ardı ediliyor gibi görünmektedir. Khan bu düşünceler silsilesini daha da ileriye götürmek için Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) Yüce Allah’tan bahsettiği şu meşhur hadisi kullanmaktadır, “Kulum bana nafile ibadetlerle yaklaştıkça da onu severim, kulumu sevince duyduğu kulağı, gördüğü gözü olurum” (İmam-ı Nevevi 38). Ayrıca aşağıdaki hadisi yazan İmam Shawkani’ye (ö. 1250 HT) başvurmaktadır, “Allah kendi İlahi Nuru ile bir kulunun kabiliyetlerine yardım eder; öyle ki rehberlik yolları ferasetle muhakkak haline gelir ve dünyevi ayartmaların cazibesi ortadan kaybolur.”Burada, kişinin Yüce Allah’a olan teslimiyeti ve etrafındaki dünyayı ne kadar iyi algıladığı arasındaki bağlantı ile nitelenen İslami trans hümanizm olarak adlandırılabilecek bir şey görmekteyiz.[54] Bir bireyin yeteneklerinin gelişebileceğini ileri sürse de, bu, laik trans hümanizm tarafından ileri sürülen farklı bir gelişme biçimidir ve bu farklılık iki dünya görüşü arasındaki ayrımı yansıtmaktadır. İslam’ın son aşaması, daha iyi bir âhirete ve manevi ve ahlaki açıdan daha aydınlanmış bir insana erişmektir ve böylece iyiliğin gerçekleşmesi için bir kolaylığa vesile olan “İslami trans hümanizm”, dünyayı olduğu gibi algılamak için daha iyi bir yer edinerek benliklerin gelişmesini beraberinde getirdi. Ateizmin son aşaması, bu yaşamın süresi ve keyfi açısından bir en üst düzeye çıkarmadır ve böylece bu trans hümanizm markası, bu dünyadaki insan deneyimini arttırmayı amaçlamaktadır.

    Müzakere ve Sonuç

    Hem İslami hem de laik trans hümanistler, insanoğlunu kusurlu bir varlık olarak görmektedirler. Müslümanlara Kur’an-ı Kerim’de bunun için İlahi bir sebep olduğu öğretilmektedir. İnsanoğlunun Allah tarafından mükemmel bir şekilde yaratıldığı görülürken, olumsuz düşünceler ve davranışlara kendini kaptırmak insanların doğasıdır. Trans hümanistler aynı zamanda müdahaleye duydukları ihtiyacın kanıtı olarak insanlık haline işaret ederler. Bu noktada hemfikir olsalar da, bunun ele alınması gerektiğini sezdikleri yollarda önemli farklılıklar bulunmaktadır. İslami görüşün merkezi, uyumsuz dürtülerin üstesinden gelmek, kişinin kendi üst benliğine karşı adil davranmak ve daha önemli bir şekilde, Yaratan tarafından buyrulmuş yaşam biçimini doğru bir şekilde yaşamak için kişinin kendi alt benliğine karşı verdiği mücadeledir. Trans hümanizmin hata yapma olasılığını ortadan kaldırmak için yaratılışımızı temelden değiştirilmesi düşüncesi, İslami düşünce içinde bir yer bulmamaktadır. Kişinin davranışını geliştirme sorumluluğu, doğrudan bireye aittir; nihayetinde kendi davranışlarından sorumlu olacak olan yine her bir bireyin kendisidir. Bununla ilgili olarak, trans hümanistler tarafından henüz cevapsız kalan kilit sorulardan biri, özgür iradeden ödün vermeden kötülüğün giderilmesi için nasıl çaba gösterecekleridir. Özgür irade ve bireysel özerklik, İslami anlatının anahtarlarıdır. İnsanoğlunun hata yapması, bazı trans hümanistlerin inandığı gibi “iyi hazırlanmamış” bir yaratılışın sonucu olarak görülmemesi gerçeği, daha ziyade bireyin hatası ve daha az ölçüde bireyi barındıran toplumların hatası olabilir. Bu, Habermas gibi akademisyenlerin yazıları tarafından kanıtlandığı gibi, trans hümanizm ile sonuçlanması muhtemel olan özgür iradenin ihlali ile ilgili endişeleri dile getiren sadece Müslümanlar değildir.

    “İslami bir trans hümanizm”i açık ve kesin ifade etmek mümkün mü? Bu olasılığı reddetmek basiretsizlik olacaktır. İslam âlimlerinin, bir bireyi “daha iyi” bir şekilde hareket etmeye yöneltmek için genetik düzeyde bir müdahaleye cevaz vermesi ile ilgili sorularla mücadele etmeleri gerekmektedir; eğer trans hümanistler bir insanın genlerini değiştirme imkânı sunacaklarsa, böylece insanların yalan söyleme olasılıkları daha az olurdu, bu yasak olur muydu? Daha az tartışmalı olarak, bazı trans hümanist uygulamalar İslami biyomedikal bilimler içinde bir yer bulabilir. Hafızayı iyileştirme örneğini ele alırsak, böyle bir müdahale, beraberinde zarar getirmediği sürece iyi niyetli sayılabilir. Leon Kass gibi filozoflar ‘X’ yeteneğinin geliştirilmesinin muhtemelen yetenekte bir zayıflamaya neden olacağını var saymış,[55] nispeten bu iyi niyetli örneğin üstünde bile daha fazla düşünmeye ihtiyaç duyulduğuna dikkat çekmiştir. Bununla beraber örnek, bütün trans hümanist uygulamaların özgür irade ve tersine çevrilemez genetik değişimler gibi tartışmalı konulara değinmediğini vurgulamak üzere işe yaramaktadır.

    Bir önceki soruyu biraz başka bir şekilde ifade ediyor ve soruyoruz; “İslami bir trans hümanizm var mı?”; birisi benzer bir şeyin zaten var olduğunu ileri sürebilir. Bununla birlikte bu, trans hümanizmin çağdaş laik dalından ayrı bir trans hümanizmdir. Trans hümanizme karşı gerçekleşen modern hareket, bilimsel müdahale yoluyla duyusal algıyı geliştirmeyi amaçlarken, İslami trans hümanizm, inananları zikirdeki artışı beraberine getiren takva yoluyla algılarını geliştirmeye ve arındırmaya çağırmaktadır. Bir Müslüman’ın trans hümanist hedefleri, laik bilimin ustalığından ziyade doğrudan Allah’a olan teslimiyetleriyle bağlantılıdır. Bu farklılık, İslami bir trans hümanizm ile laik trans hümanizm arasındaki temel ayrımı temsil etmektedir.


    [1] Franklin, D. (2017). Ufuk Noktası: Görünmez bilgisayarın yükselişi. Guardian. https://www.theguardian.com/technology/2017/jan/26/vanishing-point-rise-invisible-computer adresinden alınmıştır.

    [2] Clarke, A. C. (1961). Geleceğe Dair Kesitler: Mümkün olan sınırlara içine doğru bir araştırma. Gateway Yayıncılık. Huntingdon.

    [3] Huxley, J. (1957). Yeni Şarap için Yeni Şişeler. Londra. Chatto ve Windus.

    [4] Bostrom, N. (2005). Trans hümanist Düşüncenin Tarihi. Evrim ve Teknoloji Dergisi, 14 (1), 1-25.

    [5] Sandars, N. K. (1972). çev. Gılgamış Destanı. Londra. Penguin.

    [6] Bostrom, N. (2005).

    [7] Noeri, G., Horkheimer, M., & Adorno, T. W. (2002). Aydınlanma Mantığı. Stanford Üniversitesi Basımı. California.

    [8] Bostrom, N. (2005).

    [9] Edgar, A. (2009). Genetik mühendisliğinin yorum bilgisel mücadelesi: Habermas ve trans hümanistler. Tıbbi Sağlık Felsefesi, 12(2), 157-67.

    [10] Bristow, W. (2010). Aydınlanma. Stanford Felsefe Ansiklopedisi. https://plato.stanford.edu/entries/enlightenment/  adresinden alınmıştır.

    [11] a.e.

    [12] Bacon, F. (1624). Yeni Atlantis. Orijinal yayıncı bilinmiyor. Watchmaker Yayıncılık tarafından basıldığından beri. Oregon.

    [13] Markie, P. (2017) Rasyonalizme Karşı Empirizm, Stanford Felsefe Ansiklopedisi. Edward N. Zalta (Basımı), https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/rationalism-empiricism/ adresinden alınmıştır.

    [14] Hughes, J., J. (2012. Trans hümanizmin Siyaseti. Zygon, 47 (4), 757-776.

    [15] Haldane, J., B., S. (1923). Daedalus; ya da Bilim ve Gelecek. Heretik’e okunan bir makale, Cambridge, 4 Şubat 1923.

    [16] Bostrom, N. (2005).

    [17] Russell, B. (1924). Icarus; ya da Bilimin Geleceği. Londra. K. Paul, Trench, Trubner & Co. ltd.

    [18] Huxley, A. (1932). Yeni Cesur Dünya. Harper Kardeşler. New York.

    [19] Orwell, G. (1949). 1984, bir Roman. New York. Harcourt.

    [20] Huxley, J. (1927). Vahiy Olmaksızın Din. Londra. E. Benn.

    [21] Bostrom, N. Transhümanist Değerler. 21. yüzyılda etik konularda basım. Frederick Adams (2003). Felsefi Belgelendirme Merkezi Basını., s. 4

    [22] a.e.,  s. 3

    [23] a.e.,  s. 3

    [24] a.e.,  s. 4

    [25] a.e.,  s. 7

    [27] a.e., s. 8

    [28] Musa, F. (2008). Nanoteknolojinin Etik Boyutları. Tabah Vakfı, 6, 1-18.

    [29] Cox, D. (2013). Modafinil uzun vadede güvenli midir?. Guardian. https://www.theguardian.com/education/mortarboard/2013/may/31/is-modafinil-safe-in-long-term adresinden alınmıştır.

    [30] Hughes, J. J (2007). Gelişmiş Bir Gelecekte Metafizik, Acı, Erdem ve Üstünlük Üzerine Dini ve Trans hümanist Görüşlerin Uyumluluğu. Etik ve Gelişen Teknolojiler Enstitüsü.

    [31] Goldberg, S. (2009). Duvar hala duruyor mu? Trans hümanizm için kilise ve devlet ayrımı için Önermeler .Georgetown Üniversitesi Hukuk Merkezi.

    [32] Singler, B. (2017). Transhümanistlerin ve dinlerin dili neden bu kadar benzer?. https://aeon.co/essays/why-is-the-language-of-transhumanists-and-religion-so-similar adresinden alınmıştır.

    [33] Ali, A. (2017). İslam Medeniyetinde Bilimsel Verimliliğin Yapısı: Oryantalistlerin Masalları. Yaqeen Enstitüsü. https://yaqeeninstitute.org/en/asadullah/scientism/ adresinden alınmıştır.

    [34] Masud, I. (2015). Rahman Suresi’nin Tefsii: Mekân Ekosistemi, Dünya ve İnsanoğlu Neden Dengesizdir. Sunnah Muakada. https://sunnahmuakada.wordpress.com/2015/11/01/tafsir-surah-al-rahman-the-ecosystem-of- space-the-earth-and-why- mankind- is- imbalanced/ adresinden alınmıştır.

    [35] Meah, J. (2016). İslami Etik Çevreye İlişkin Ne Söylemek Zorundadır?  Seekers Hub. http://seekershub.org/ans-blog/2016/11/30/islamic-ethics-say-relation- environment/ adresinden alınmıştır.

    [36] Entine, J. (2013). GDO’lu Gıdaları Yemek Neden Güvenli Ve Neden Çevresel Olarak Sürdürülebilir Olduğuna Dair 2000+ Sebep Forbes https://www.forbes.com/sites/jonentine/2013/10/14/2000- reasons-why-gmos-are-safe-to-eat-and-environmentally-sustainable/amp/ adresinden alınmıştır.

    [37] Aris, A. & Leblanc. (2011). Anne ve Ceninlerin böcek ilaçlarına maruz kalması, Canada, Kanada Quebec Doğu İlçelerindeki genetiği değiştirilmiş gıdalarla bağlantılıdır. Üreme Teknolojisi, 31, 1-6.

    [38] Smith, J., M. (2013). Genetik Olarak İşlenmiş Gıdalar Patlayan Gluten Duyarlılığını Açıklayabilir mi? Sorumlu Teknoloji Enstitüsü.

    [39] Thongprakaisang, S., Thiantanawat, A., Rangkadilok, N., Suriyo, T.,  & Satayavivad,  J. (2013). Glifosat, östrojen alıcıları yoluyla insan meme kanseri hücrelerini uyarır. Gıda ve Kimyasal Toksikoloji, 59, 129-136.

    [40] De Araujo, J. S.A., Delgado, I. F., & Paumgartten, F. J. R. (2016). Glifosat ve olumsuz gebelik sonuçları: Gözlemsel çalışmaların sistematik bir derlemesi. BMC Halk Sağlığı, 16, 472- 484.

    [41] Adrian Del CaroNietzsche’nin Belagatının Dünya Temeli. (De Gruyter 2004). s. 349.

    [42] Örneğin, Sovyet Rusya, Maoist Çin ve Pol Pot’un Kızıl Kmerler ateist komünist rejimlerinin vahşetini gözden geçirin. İlgili tarihsel detayların bir kısmı Khan N.’da bulunabilir. ‘Sonsuza dek Deneme – İslam ve Şiddet Suçlaması’

    Yaqeen Enstitüsü 2016. https://yaqeeninstitute.org/nazir-khan/forever-on-trial- islam-and-the- charge-of-violence/ 

    [43] Sünen-i Tirmizi 1770. https://sunnah.com/tirmidhi/24/54 

    [45] Habermas, J. (2003). İnsan Doğasının Geleceği. Cambridge. Polity Basını.

    [46] Nietzsche, F., & Kaufman, W. (1995). Böylece Zarathustra konuştu: Herkes ve hiç kimse için bir kitap. New York. Modern Kütüphane. s. 21

    [47] Kass, L. (2002). Yaşam, Özgürlük ve İtibar Savunması. San Francisco. Encounter Kitapçılık.

    [48] Csikszentmihalyi, M. (1990). Akış: Optimal Deneyim Psikolojisi. New York: Harper & Row.

    [49] Furber, M. (2008). Nanoteknolojinin etik boyutları. Tabah Vakfı, 6, 1-18

    [50] World Health Organization (WHO). (2017). İhmal Edilen Tropikal Hastalıklarhttp://www.who.int/neglected_diseases/diseases/en/ adresinden alınmıştır.

    [51] Huxley, A. (1974). Metinler ve ÖnMetinler (Aldous Huxley’nin toplanan eserleri). Londra. Chatto & Windus

    [52] Sahih-i Buhari – 170.

    [53] Murad, A. H. (2010). Dünyadaki Rolümüz – Özelhttps://www.youtube.com/watch?v=_bJGDbGcPm4 adresinden alınmıştır.

    [54] Khan, N. M. (2015). Zikir – Yanılsamadan Uyanma. Manevi Algı: Manevi Sorulara Akademik Cevaplar. http://spiritualperception.org/dhikr-awakening- from-illusion/ adresinden alınmıştır.

    [55] Kass, L. (2003). Ageless Bodies, Happy Souls. The New Atlantis, 1, 9-28.

preload imagepreload image